Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 9ο)

Η ευρύτερη οικογένεια των Χατζηλαζάρων

Με το θάνατο της Μάτσης Χατζηλαζάρου κλείνει σχεδόν οριστικά η γενεαλογική γραμμή της Χρυσάνθης Οικονόμου και του Ιωάννη Χατζηλαζάρου. Σχεδόν οριστικά γιατί είναι άγνωστο τι απέγιναν οι απόγονοι των άλλων παιδιών της Καλλιόπης Χατζηλαζάρου – Εμμανουήλ καθώς επίσης και τα τρία παιδιά της Μαρίας Χατζηλαζάρου – Καρακανόβσκη. Πριν αρχίσουμε την εξιστόρηση των απογόνων του Ανδρέα Οικονόμου στη Κεντρική Ευρώπη, θα κάνουμε μια απόπειρα αποτύπωσης των υπόλοιπων μελών της οικογένειας Χατζηλαζάρου.

Όπως αναφέρθηκε ήδη στο 3ο μέρος η οικογένεια Χατζηλαζάρου με τα τέσσερα παιδιά, Ιωάννη, Αδάμ, Γρηγόρη και Σταύρο, διέφυγαν από το Κάτω Γραμματικό κυνηγημένοι από τους γενίτσαρους μετά την κατάπνιξη της επανάστασης στη Νάουσα. Τον τρόπο διαφυγής τον διηγείται ο παππούς Σταύρος, ο μικρότερος από τα τέσσερα αδέλφια, στα τρία εγγονάκια του, Έλλη, Ειρήνη και Φιλώτα. Ήταν τα παιδιά του πρωτότοκου γιου Κώστα. Η Έλλη είχε το χάρισμα να καταγράφει ανεξίτηλα στο μυαλό της όλα τα σημαντικά γεγονότα της παιδικής της ηλικίας. Τα περιγράφει με μεγάλη ευγλωττία και λεπτότητα στο συγκινητικό βιβλίο της “Εξήντα Χρόνια Ελληνικής Ζωής” (Lulu Press, 2016).

“Μια μέρα με φώναξαν να κατέβω στην αυλή του σπιτιού μας και με έκπληξη την είδα γεμάτη από άλογα ήδη σελωμένα από τους σταυλίτες, έτοιμα για αναχώρηση. Σε ένα από αυτά καθόταν κι’ όλας η μητέρα μου και αφού ο πατέρας μου της έδωσε τα γκέμια, στράφηκε σε μένα λέγοντας μου: — Έλα Σταυράκη, τώρα θα μας δείξεις πως είσαι σωστός άνδρας. Καβάλησε το αλογάκι σου και να μην απομακρυνθείς από κοντά μας. Μας κυνηγούν οι Γενίτσαροι. Στη ξέφρενη φευγάλα μας, ένας ποταμός μας έκοψε ξαφνικά τον δρόμο. Ο πατέρας μου δεν έχασε καιρό. Έπιασε τα χαλινάρια του αλόγου της μητέρας μου, σπιρούνιασε το δικό του άλογο και μπήκαν στο νερό, κι’ εγώ από κοντά τους. Έξαφνα, στη μέση στο ποτάμι, το διψασμένο άλογο σταμάτησε και έσκυψε να πιει νερό. Ο πατέρας μου φώναξε: — Σταυράκη, χτύπα το άλογο για να φύγουμε. Δεν ακούς τους Γενίτσαρους που έρχονται ουρλιάζοντας για να μας πιάσουν; Δεν πρέπει να χάσουμε ούτε στιγμή! Πραγματικά οι Γενίτσαροι μας ακολουθούσαν σε μικρή απόσταση. Βρισκόμαστε σε μεγάλο κίνδυνο. Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα ένα γερό χέρι να αρπάζει τη σέλα του αλόγου μου. Η καρδιά μου έπαψε σχεδόν να χτυπάει. Γυρίζοντας για να δω κατατρομαγμένος, είδα πως ήταν ένας υπηρέτης μας, που με μια σβέλτη κίνηση με είχε καθίσει μπροστά του, επάνω στο δικό του άλογο”.

Η οικογένεια Χατζηλαζάρου εγκαταστάθηκε στις Σέρρες, στη πόλη του συγχωριανού μητροπολίτη Χρύσανθου ο οποίος αποτελούσε εγγύηση και ασφάλεια για πολλούς κυνηγημένους Έλληνες. Εκεί συνέχισαν το παραδοσιακό εμπόριο της οικογένειας. Τα κέρδη ήταν μεγάλα αν κρίνουμε από μιαν άλλη ιστορία που διηγούταν ο παππούς Σταύρος. Επρόκειτο για συμμετοχή του σε περιπετειώδη αποστολή με πλοίο από το λιμάνι της Καβάλας στην Κων/πολη ενός τσουβαλιού γεμάτου λίρες και ενός δέματος με ρολόγια που έπεσε στα χέρια πειρατών. Τα κέρδη των πλούσιων εμπορικών οικογενειών, ελληνικών κυρίως, επενδύονταν τότε σε μεγάλα αγροκτήματα. Η διαδικασία κτήσης περιγράφεται από τον Ιωάννη Γιαννόπουλο στη μελέτη του για τα τσιφλίκια του Βελή πασά: “κατά τα τέλη του 18ου αιώνος και τας αρχάς του 19ου επεκράτει η τάσις πλούσιοι άλλοτε (Τούρκοι) γαιοκτήμονες να εκποιούν τας περιουσίας των δια την μειωμένην απόδοσιν αυτών και την ελλειψιν ασφαλείας εις την περιοχήν των και να εγκαθίστανται εις Κωνσταντινούπολιν ή εις αλλά μεγάλα αστικά κέντρα. Η μειωμένη παραγωγή ωφείλετο εις την ελλειψιν εργατικών χειρών και εις καταστροφάς της παραγωγής ένεκα αντίξοων καιρικών συνθηκών και ληστρικών επιδρομών”. Δεν ήταν σπάνιο όμως και το φαινόμενο να εξαγοράζονται τσιφλίκια αγάδων που είχαν δανειστεί από Έλληνες εμπόρους και αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Η αγροτική γη και τα αστικά ακίνητα ήταν οι μόνες δυνατές επενδύσεις τότε. Αργότερα εμφανίστηκε και άλλη δυνατότητα, η επένδυση στη βιομηχανία, που άφηνε περισσότερα κέρδη αλλά με μεγαλύτερο κίνδυνο όπως είδαμε στη περίπτωση του Κλέωνα Χατζηλαζάρου. Τον δρόμο της εξαγοράς αγροτικών γαιών ακολούθησαν και οι Χατζηλάζαροι επενδύοντας τα κέρδη τους σε μεγάλα τσιφλίκια της κεντρικής Μακεδονίας. Αρχικά όλα τα παιδιά με τις οικογένειες τους ζούσαν στις Σέρρες. Είχαν βέβαια κατοικίες και στα τσιφλίκια τους όπου περνούσαν αρκετό μέρος του χρόνου όπως αναφέρει η Έλλη στο βιβλίο της. Προς τα μέσα του 19ου αιώνα δύο αδέλφια μετακόμισαν από τις Σέρρες στη Θεσσαλονίκη – ο Ιωάννης και ο Σταύρος – και ένας στο Βόλο – ο Γρηγόρης. Η Θεσσαλονίκη από τις αρχές του 1830 άρχισε να προσελκύει πολλούς πολίτες που την είχαν εγκαταλείψει από φόβο για τη ζωή τους μετά την Ελληνική Επανάσταση. Οι καλύτερες οικονομικές προοπτικές, η μεγαλύτερη ασφάλεια και η πιο άνετη ζωή στη πρωτεύουσα της Μακεδονίας ήταν οι κύριοι λόγοι αυτής της επιλογής.

Ας πάρουμε όμως με τη σειρά την ιστορία των τριών μικρότερων αδελφών του Ιωάννη Χατζηλαζάρου.

Α. Ο κλάδος του Αδάμ Χατζηλαζάρου

Ο Αδάμ ήταν ο μόνος αδελφός που παρέμεινε μέχρι τέλος στις Σέρρες. Πρώτη αναφορά του ονόματος του βρίσκουμε σε επίσημο έγγραφο Ζητείας της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών επικυρωμένου από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωακείμ Β’ το 1861. Ο Αδάμ, Ρωσικής υπηκοότητας όπως έχουμε αναφέρει, αναγράφεται πρώτος στη στήλη των προκρίτων της πόλης μπροστά από τον Μιχαήλ Ν. Μιχαήλ.

Τον συναντάμε επίσης το 1870 σαν έναν από τους πρωτεργάτες στην ίδρυση του Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Σερρών πάλι με τον άλλο μεγάλο πρόκριτο της πόλης, τον Μιχαήλ Ν. Μιχαήλ και τον γιατρό Ιωάννη Θ. Θεοδωρίδη. Έκτοτε δεν υπάρχει αναφορά στο όνομα του ίσως γιατί απεβίωσε. Ο Αδάμ θα αποκτήσει δυο παιδιά: την Αικατερίνη και τον Δημοσθένη.

Ο Δημοσθένης, μετά την αποτυχία των συντηρητικών – Μιχαήλ Ν. Μιχαήλ και του ιδίου – στις αρχαιρεσίες για την ανανέωση της θητείας στη διοίκηση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου το 1873, θα μεταβεί στη Θεσσαλονίκη και μετά στον Πειραιά όπου θα παντρευτεί το 1880 την Κλεοπάτρα Ρετσίνα. Ο νέος γαμπρός από τις Σέρρες αναφέρεται στον τύπο των Αθηνών σαν κτηματίας και τραπεζίτης. Πράγματι όπως είδαμε στο 5ο μέρος, με την διάλυση της εταιρείας των γονέων, ο Δημοσθένης πήρε δυο τσιφλίκια, το Τζουμά Μαχαλέ στη Κερκίνη και το Κοπάτσι στη Νιγρίτα. Επί πλέον είχε μερίδιο από τις τραπεζικές μετοχές και το ενεργητικό της τράπεζας στη Θεσσαλονίκη. Ποιά είναι όμως η Κλεοπάτρα Ρετσίνα και πως γνωρίστικαν; Η Κλεοπάτρα είναι αδελφή του μεγάλου βιομηχάνου Θεόδωρου Ρετσίνα του Πειραιά, του αποκαλούμενου και Κατράμη, με καταγωγή από το Άργος. Σε άρθρο του ιστορικού Γιάννη Γιαννιτσιώτη διαβάζουμε ότι “ο Θεόδωρος Ρετσίνας συνέδεσε το όνομά του με την εξέλιξη του Πειραιά από μικρό και άσημο επίνειο της πρωτεύουσας ως τη δεκαετία του 1860 στο πρώτο εμπορικό και βιομηχανικό λιμάνι της χώρας στα τέλη του αιώνα. Εμπνευστής και επικεφαλής της οικογενειακής κλωστοϋφαντουργικής επιχείρησης, που μετρούσε 27 χρόνια ζωής, έξι εργοστάσια και πάνω από 2.000 εργάτες και εργάτριες, ήταν ίσως ο πιο επιτυχημένος Έλληνας βιομήχανος της εποχής και ένας από τους πλουσιότερους πολίτες της χώρας με περιουσία που ξεπερνούσε τα δύο εκατομμύρια δραχμές... Είναι ένας από τους λίγους επιχειρηματίες – βιομηχάνους που περνούν την πόρτα του ελληνικού κοινοβουλίου, δεν ανήκει στα πολιτικά τζάκια της εποχής ούτε έχει πρόσβαση στον κρατικό μηχανισμό της πρωτεύουσας. Στρέφεται στην πολιτική αφού προηγουμένως έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό προφίλ στην τοπική πειραϊκή κοινωνία”.

Οι αδελφοί Ρετσίνα (Θεόδωρος, Αλέξανδρος και Δημήτριος) την δεκαετία του 1870 χρειάζονται μεγάλες ποσότητες βαμβακιού για τις 10.000 ατράκτους των εργοστασίων τους σε ανταγωνιστικές τιμές. Την λύση θα δώσει ένας μεγαλέμπορος και τραπεζίτης της Θεσσαλονίκης και Σερρών, ο Δημοσθένης Χατζηλαζάρου. Είναι αυτός που προμηθεύει τις βιομηχανίες Ρετσίνα με βαμβάκι από την πεδιάδα των Σερρών σε καλές τιμές. Είναι ο ίδιος που διοχετεύει μέρος της παραγωγής των εργοστασίων στην τεράστια αγορά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η επικερδής εμπορική συνεργασία θα οδηγήσει σύντομα και σε στενό συγγενικό δεσμό αφού ο Δημοσθένης θα παντρευτεί την αδελφή του Θόδωρου, την Κλεοπάτρα Ρετσίνα. Τότε προφανώς αποκτήθηκε το περίφημο αρχοντικό Χατζηλαζάρου στην οδό Αμαλίας, δίπλα στο αρχοντικό Δραγούμη, απέναντι από τον Βασιλικό Κήπο.

Ο Δημοσθένης θα παίξει ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη της εταιρείας. Από απλός συνέταιρος με τον γάμο θα γίνει γενικός διευθυντής των επιχειρήσεων το 1890. Προσλαμβάνει μάλιστα και τον ανιψιό του Αχιλλέα Μαλαμίδη, γιο της αδελφής του Αικατερίνης, ο οποίος αναλαμβάνει την διεύθυνση των εργοστασίων. Ο Αχιλλέας θα γίνει και αυτός μέλος της οικογένειας ερχόμενος εις γάμου κοινωνία με την κόρη του Θεόδωρου, την Ελένη. Το 1925 η επιχείρηση μετατρέπεται σε ανώνυμη με 25.000 ατράκτους και μετοχικό κεφάλαιο 7.000.000 δραχμών. Μόνοι μέτοχοι είναι ο Θεόδωρος Ρετσίνας, ο Δημοσθένης Α. Χατζηλαζάρου, ο Αχιλλέας Ι. Μαλαμίδης και ο γιος του Θεοδώρου, Αθανάσιος. (Λήδα Παπαστεφανάκη, η άνοδος και η πτώση  ενός κολοσσού, 2019). Η εταιρεία ανήκει με άλλα λόγια στους Χατζηλαζαραίους και στους Θεόδωρο Ρετσίνα και υιό.

Ο Δημοσθένης παρά το βάρος των εμπορικών και βιομηχανικών ασχολιών του στην Αθήνα, δεν ξεχνά την πατρίδα του. Το 1877 προσφέρει στη μνήμη του πατέρα του Αδάμ Χατζηλαζάρου, εξακόσιες οθωμανικές λίρες στα εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά καταστήματα των Σερρών. Θα προσπαθήσει επίσης να δώσει ώθηση στη μελέτη της ιστορίας και της λαογραφίας της Μακεδονίας χρηματοδοτώντας μελέτες που θα ξεχωρίσουν μέσα από διαγωνιστικές διαδικασίες. “Του ιστορικού διαγωνίσματος περί της Μακεδονίας, του υπό του φιλόμουσου Μακεδόνος κ. Δημοσθένους Χατζηλαζάρου ίδρυθέντος, κάλλιστον αλλά και άναγκαιότατον συμπλήρωμα είναι το λαογραφικόν, του οποίου επίσης αυτός έγινεν αγωνοθέτης”. Με αυτά τα λόγια ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Γ. Πολίτης αρχίζει την ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 13 Ιουνίου του 1910 κατά την επίδοση του πρώτου Χατζηλαζάρειου βραβείου για την μακεδονική λαογραφία. Ο Δημοσθένης ακολούθησε έτσι τα βήματα του θείου του Δημητρίου Οικονόμου της Τεργέστης όπως θα δούμε στο 11ο μέρος.

Αρχοντικά Χατζηλαζάρου, Δραγούμη και Σταθάτου επί της λεωφόρου Αμαλίας σε φωτογράφιση απο τον Βασιλικό Κήπο. Αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Η πρωτότοκη Αικατερίνη Χατζηλαζάρου θα παντρευτεί τον Ιωάννη Μαλαμίδη στις Σέρρες και θα αποκτήσουν δυο παιδιά: τον Αχιλλέα και την Μαριγώ. Η Μαριγώ με την σειρά της θα παντρευτεί κάποιον Χαλμούκο αλλά τα ίχνη τους χάνονται. Ο Αχιλλέας όπως είδαμε θα κληθεί από τον θείο του Δημοσθένη να δουλέψει στις επιχειρήσεις Ρετσίνα των οποίων γίνεται διευθυντής και ένας από τους τέσσερις κύριους μετόχους. Θα εμπλακεί όμως και στη πολιτική βάζοντας υποψηφιότητα στις Σέρρες στις πρώτες εκλογές της ελεύθερης Μακεδονίας της 31 Μαΐου/13 Ιουνίου 1915, του Δεκεμβρίου 1915 και του Νοεμβρίου 1920, πάντα εκλεγόμενος. Τον Μάιο του 1922 αναλαμβάνει την θέση του υπουργού Εθνικής Οικονομίας στη κυβέρνηση Νικολάου Στράτου η οποία όμως δεν καταφέρνει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή. Θα ξαναβάλει υποψηφιότητα, ανεπιτυχώς όμως, και το 1926 με την σημαία του Λαϊκού Κόμματος. Θα αποκτήσει ένα γιο, τον Λυσίμαχο Μαλαμίδη ο οποίος θα παντρευτεί την Δομνίκη Ζωγράφου. Η Δομνίκη είναι κόρη του Σόλωνα Ζωγράφου, γιου ενός από τους πλουσιότερους πολίτες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, του ηπειρωτικής καταγωγής τραπεζίτη Χρηστάκη Ζωγράφου, και της Ελένης Καυταντζόγλου, κόρης του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου και εγγονής του Ιωάννου Γούτα Καυταντζόγλου στον οποίο αναφερθήκαμε στο 6ο μέρος.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια παράξενη ιστορία κληρονομικής διένεξης που συνέβη το 1937 με πρωταγωνίστρια την Δομνίκη Ζωγράφου – Μαλαμίδη. Την αναφέρει η εφημερίδα “Πρωϊνός Λόγος” των Ιωαννίνων στο φύλλο της 19ης Μαΐου 2015. Η Ελένη Ζωγράφου και η κόρη της Δομνίκη είχαν πολύ κακές σχέσεις. Μετά τον θάνατο του συζύγου της Σόλωνα (το 1908), η Ελένη βρέθηκε κάτοχος της κολοσσιαίας περιουσίας των Ζωγράφων. Τον Αύγουστο του 1937 η Ελένη απεβίωσε στο Ζέμερινκ (Semmering) της Αυστρίας όπου είχε πάει για νοσηλεία βαριάς αρρώστιας. Μόλις πληροφορήθηκε το θάνατο η θυγατέρα της Δομνίκη πήγε στο σπίτι της μητέρας της συνοδευόμενη από τον δικηγόρο της θανούσης με σκοπό να ερευνήσουν την ύπαρξη διαθήκης. Βρήκαν όμως το συρτάρι του ερμαρίου της παραβιασμένο και την διαθήκη εξαφανισμένη. Μετά από καιρό η Δομνίκη παρουσίασε μια διαθήκη με την οποία η μάνα της όριζε κληρονόμους την ίδια και το Καυταντζόγλειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης. Ο δικηγόρος της θανούσης, ο οποίος συνέβαινε να είναι και δικηγόρος του Καυταντζογλείου Ιδρύματος, επιβεβαίωσε την εγκυρότητα της διαθήκης. Η Δομνίκη απέσυρε τότε από την τραπεζική θυρίδα της Εθνικής Τράπεζας τα αμύθητης αξίας κοσμήματα της μητέρας της. Μετά από λίγα χρόνια όμως βρέθηκε δεύτερη ιδιόχειρη διαθήκη της Ελένης Ζωγράφου του 1929 με την οποία κληροδοτούσε την περιουσία της (ακίνητα, καταθέσεις και κοσμήματα) κατά το 1/3 στην κόρη της ∆ομνίκη – «αναγκαστικά σε αυτήν την ακατανόμαστην», όπως γράφει – και τα υπόλοιπα 2/3 στα δύο αδέρφια της. ∆ιέτασσε δε μετά το θάνατό τους να περιέλθει το μερίδιό τους κατά το ήμισυ στο ∆ημοτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης και κατά το άλλο ήμισυ στο ∆ημοτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων για να χτιστεί ‘‘Αίθουσα Ελένης Σόλωνος Χρηστάκη Ζωγράφου-Καυταντζόγλου’’ όπου όλοι οι φτωχοί θα θεραπεύονταν δωρεάν. Ακολούθησε μεγάλος δικαστικός αγώνας ο οποίος έκλεισε με απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών (αριθ. 353/605/ 16-8-1946). Χάρη σε αυτή την απόφαση λειτουργεί σήμερα στα Ιωάννινα ο Ζωγράφειος Οίκος Ευγηρίας εκτός φυσικά από τα σχολεία σε Ήπειρο και Κωνσταντινούπολη που είχε ιδρύσει εν ζωή ο Χρηστάκης Ζωγράφου. Την Δομνίκα(η) Λυσιμάχου Μαλαμίδη την ξανασυναντάμε το 1963 στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ζανείου Ορφανοτροφείου Αρρένων Πειραιώς – Εκάλης στη θέση της Β’ Αντιπροέδρου “τιμής ένεκεν, λόγω των πολλών και σημαντικών υπηρεσιών της προς το Ίδρυμα της θέσεως ταύτης δημιουργουμένης επί τούτω και διατηρουμένης εφ’ όρου ζωής της τιμωμένης” (Εφημ της Κυβερνήσεως 156 της 27/9/1963). Ο σύζυγος της, Λυσίμαχος Μαλαμίδης, φαίρεται ότι ήταν επίσης διευθυντικό στέλεχος της εταιρείας “Ρετσίνα” στον Πειραιά. Αγνοούμε αν είχαν απογόνους.

Β. Ο κλάδος του Γρηγορίου Χατζηλαζάρου

Οι πληροφορίες για τον Γρηγόριο είναι ελάχιστες. Γνωρίζουμε ότι κατά την διάλυση της εταιρείας των τεσσάρων αδελφών είχε ήδη εγκατασταθεί στον Βόλο. Αγνούμε όμως ποιό ήταν το μερίδιο του από την διανομή των περιουσιακών αγαθών. Φέρεται στα υπάρχοντα κείμενα ότι ήταν μεγάλος τσιφλικάς εγκατεστημένος στον Βόλο. Σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας “Σημαία” του 1931 ( ” Βολιώτικαι Αναμνήσεις” του Ν. Γάτσου) ο “Γρηγόριος Χατζηλαζάρου εκ Μακεδονίας” είχε χτίσει στα τέλη του 1860 μια όμορφη νεοκλασική οικία “με περισσοτέρας εσωτερικάς ανέσεις και με κάποιαν αρχιτεκτονικήν συμμετρίαν , επίβλεψιν και εξωτερικήν χάριν. Τότε το πρώτον εγένετο εις τας ανεγειρομένας οικοδομάς και χρήσις μαρμάρων, τα οποία ελάξευον μαρμαράδες επί τουτω μετακληθέντες εκ Σύρου“.  Στην οικία αυτή είχε φιλοξενηθεί ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ κατά τον εορτασμό της απελευθέρωσης της πόλης (2 Νοεμβρίου 1881). Η επιλογή της οικίας Χατζηλαζάρου δεν πρέπει να είναι ξένη από το γεγονός ότι υπασπιστής του Γεωργίου ήταν τότε ο Ευστάθιος Χατζηπέτρου, δηλαδή ανιψιός του. Ο Γρηγόριος έζησε μέχρι το 1895 ενώ η σύζυγος του Αναστασία απεβίωσε το 1890. Ο Ευστάθιος Στουγιαννάκης μας πληροφορεί ότι έκαναν δεκατρία παιδιά και ότι ένας του γιος, ο Λάζαρος, είχε παντρευτεί μιαν Άμποτ. Από την έκθεση του Αυστριακού προξένου Θεσσαλονίκης σχετικά με την “Σφαγή των Προξένων” γνωρίζουμε ότι κάποιος συγγενής του Περικλή Χατζηλαζάρου ήταν παντρεμένος με μια από τις αδελφές του σφαγιασθέντος Ερρίκου Άμποτ και ότι ήταν εγκαταστημένος στον Βόλο.

Απόσπασμα από την έκθεση του Αυστριακού Προξένου Chiari στον Υπουργό Andrassy της 25ης Μαΐου 1876 όπου αναφέρεται ότι η σύζυγος του ξαδέλφου του Περικλή Χατζηλαζάρου στον Βόλο ήταν αδελφή του Ερρίκου Άμποτ και της συζύγου του Μουλέν.

Πρόκειται προφανώς για τον Λάζαρο Χατζηλάζαρο, πρώτο εξάδελφο του Περικλή ο οποίος είχε παντρευτεί την Ελισάβετ Άμποτ, αδελφή του Ερρίκου. Δεν γνωρίζουμε τις ασχολίες του Λαζάρου αλλά υποθέτουμε ότι, εκτός από κτηματίας, θα ήταν και έμπορας τηρώντας την οικογενειακή παράδοση. Απεβίωσε ένα χρόνο μετά τον πατέρα του, το 1896.

Ο Λάζαρος απέκτησε πέντε παιδιά: τον Ξενοφώντα, τον Γρηγόριο, τον Ερρίκο, τον Αλέξανδρο, την Ιφιγένεια και τον Ανρύ (Ανδρέα). Ο πρωτότοκος Ξενοφών διατέλεσε διευθυντής του θεσσαλικού σιδηροδρόμου. Από την διαθήκη της γυναίκας του Ελένης το γένος Βαβάγενα η οποία απεβίωσε το 1961, συνάγεται ότι δεν είχαν απογόνους. Πράγματι η χήρα Ελένη Χατζηλαζάρου άφησε το μεγαλύτερο μέρος της κινητής και ακίνητης περιουσίας της στο Αχιλλοπούλειο Δημοτικό Νοσοκομείο Βόλου και το υπόλοιπο στο Άσυλο του Παιδιού, στον Βρεφικό Σταθμό και σε εκκλησίες του Βόλου και του χωριού Άνω Λεχώνια όπου διέμενε με τον σύζυγο της σε έναν ωραίο πύργο. Στον πύργο σήμερα κατοικούν οι απόγονοι της θετής κόρης της αδελφής της Ελένης. Για τον Αλέξανδρο δεν βρέθηκαν στοιχεία. Πιθανόν όμως να πέθανε μικρός γιατί ένας γιος της αδελφής του Ιφιγένειας ονομάστηκε Άλέξανδρος όπως συνηθιζόταν τότε σε περίπτωση πρόωρου θανάτου στενού συγγενούς. Ο Ερρίκος απεβίωσε το 1946 ανύπαντρος ενώ για τον Ανρύ δεν ανευρέθησαν στοιχεία. Η Ιφιγένεια παντρεύτηκε κάποιον Νικόλαο Πολίτη, αγνώστων λοιπών, προς το παρόν τουλάχιστον, στοιχείων. Απέκτησαν τρεις γιους: τον Αλέξανδρο, τον Γρηγόριο και τον Ερρίκο. Το όνομα Ερρίκος προφανώς παραπέμπει στον πρόξενο Ερρίκο Άμποτ.

Η υπόθεση Μωδ (Maude) Χατζηλαζάρου

Ο άλλος γιος του Λαζάρου, ο Γρηγόριος, παντρεύτηκε την Ευφροσύνη Κλάδου και απέκτησαν δυο κόρες: την Έλσα και την Μωδ. Η Έλσα έμεινε ανύπαντρη και απεβίωσε το 1986 άτεκνη. Η Μωδ παντρεύτηκε τον βιομήχανο Άγγελο Μαζαράκη αλλά μετά από χρόνια χώρισαν.  Η ίδια απεβίωσε το 1999 και λίγο μετά τον θάνατο της ξέσπασε η περίφημη υπόθεση απάτης σχετικά με την αμύθητη κληρονομιά κάποιας “Βολιώτισσας Ελληνοεβραίας” που ονομαζόταν Μωδ Χατζηλαζάρου. Η ιστορία αυτή είχε μονοπωλήσει τα πρωτοσέλιδα των αθηναϊκών εφημερίδων στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Με τον θάνατο της το 1999 η Μωδ άφησε καταθέσεις 25 δισ. δραχμών, 21 κεντρικά ακίνητα  (μαγαζιά) και σπίτια στην Αθήνα και προάστεια, ακίνητη παριουσία στο Ν.  Μαγνησίας, καθώς επίσης και μετρητά, πίνακες και ράβδους χρυσού σε τραπεζικές θυρίδες. Το ενδιαφέρον της ιστορίας είναι ότι δεν άφησε διαθήκη ενώ η έρευνα για πιθανούς κληρονόμους παραμένει μέχρι σήμερα άκαρπη. Η εντός Ελλάδος περιουσία της  εκτιμήθηκε τότε σε 125 δισ δραχμές (περίπου 400 εκ €) ενώ άλλα ακίνητα και καταθέσεις βρίσκονταν στο εξωτερικό (Παρίσι). Ο πατέρας της κατοικούσε στο μέγαρο Χατζηλαζάρου του Βόλου μέχρι το 1955 οπότε το σπίτι καταστράφηκε από τον ισχυρό σεισμό του Απριλίου εκείνης της χρονιάς. Άγνωστο πως ο αθηναϊκός τύπος την “βάφτισε” – και συνεχίζει να την βαφτίζει –  Ελληνοεβραία. Αλλά τόσο ο παππούς και η γιαγιά της, Λάζαρος και Ελισάβετ, όσο και οι γονείς της, Γρηγόριος και Ευφροσύνη, ήταν Ελληνορθόδοξοι. Το λάθος ίσως να προέρχεται από το επώνυμο της γιαγιάς Ελισάβετ (Άμποτ). Οι Άμποτ της Θεσσαλονίκης όμως είχαν μεν αγγλική υπηκοότητα αλλά ήταν όλοι Έλληνες στο θρήσκευμα και στη γλώσσα ήδη από τον 18ο αιώνα όταν εγκατέλειψαν την αγγλικανική εκκλησία και ασπάστηκαν το ορθόδοξο δόγμα.

Η ιστορία της απάτης έχει ως εξής: Ο Δήμος Βόλου το 2002 πιστοποιεί (Αρ. Πρωτ. Γ’ 20070/3-10-2002) με την βοήθεια δύο μαρτύρων ότι η Μωδ δεν έχει κανέναν κοντινό ή μακρινό συγγενή.

«Η Χατζηλαζάρου Μωδ θυγ. του Γρηγορίου και της Ευφροσύνης, Ελληνίδα υπήκοος γεννηθείσα στο Βόλο το 1902 γραμμένη στα Δημοτολόγια με αριθ. 17665 οικογενειακή μερίδα και σειρά 2 ήταν πρώην σύζυγος του Αγγ. Μαζαράκη, τον οποίο διεζεύχθη, δεν είχε παιδιά και πέθανε στις 8-2-1999. Στην Υπηρεσία μας κατατέθηκε ένορκη βεβαίωση μαρτύρων (αριθ. 8048/1999) συνταχθείσα ενώπιον του συμβολαιογράφου Αθηνών ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΣΤΑΘΑΚΗ, όπου οι μάρτυρες: Μάρκος Γ. Κανέλλος (Δ.Τ. Η-638594/22-1-1991 Τμήμα Αμαρουσίου), Βασίλειος Ν. Κωστής (Δ.Τ. 336952 Τμήμα Αλλοδαπών Αθηνών) βεβαίωσαν ότι: Η Μωδ Χατζηλαζάρου του Γρηγορίου και της Ευφροσύνης που πέθανε στο Μαρούσι Αττικής, στο θεραπευτήριο “ΥΓΕΙΑ” (8/2/1999) -γεννηθείσα το 1902 στο Βόλο- εν ζωή κατοικούσε στην Κηφισιά Αττικής (Πόντου 36), δεν άφησε παιδιά νόμιμα, νομιμοποιηθέντα, φυσικά, ή υιοθετηθέντα και γενικά κατιόντες οποιουδήποτε βαθμού, ούτε γονείς και γενικά ανιόντες οποιουδήποτε βαθμού, ούτε αδελφούς ή αδελφές, ή κατιόντες τούτων, ούτε θείους, ή θείες, ούτε εξαδέλφους, ή εξαδέλφες, ούτε σύζυγο και γενικά συγγενείς που κληρονομούν εξ αδιαθέτου, κατά τα άρθρα 1813, 1814, 1815, 1816, 1817 και 1820 του Αστικού Κώδικα. Το πιστοποιητικό αυτό χορηγήθηκε ύστερα από αίτηση του κ. Γεωργίου Φατούρου, προσωρινού κηδεμόνα της σχολάζουσας κληρονομιάς της Χατζηλαζάρου Μωδ, για κάθε νόμιμη χρήση». 

Δυο χρόνια αργότερα, το 2004, ως εκ θαύματος προκύπτει κληρονόμος (μια “αγαπημένη ανιψιά“) η οποία επιχείρησε να οικιοποιηθεί την κληρονομιά. Η απόπειρα αυτή καταδικάστηκε σε δις ισόβια από το τριμελές εφετείο κακουργημάτων. Η υπόθεση βγαίνει πάλι σήμερα στην επιφάνεια (Οκτώβριος 2019) με την προσεχή αποφυλάκιση της “αγαπημένης ανιψιάς“. Η παρούσα έρευνα αποδεικνύει όμως ότι υπάρχουν εν ζωή μακρινοί συγγενείς (ξαδέλφια) τουλάχιστον από τον κλάδο του μικρότερου αδελφού Σταύρου Χατζηλαζάρου, έστω και αν, σύμφωνα με τον νόμο, δεν δικαιούνται κληρονομιάς.

Η υπόθεση ξαναβγήκε τελευταία στα ΜΜΕ με την αποφυλάκιση της “αγαπημένης ανιψιάς”

Γ. Ο κλάδος του Σταύρου Χατζηλαζάρου

Ο βενιαμίν της οικογένειας  Σταύρος ασχολήθηκε με τη διαχείριση του μεγάλου τσιφλικιού στο Γιάννες του Κιλκίς, του Μπαχτιάρ και Λάτροβο στη Κερκίνη. Το Γιάννες  εκτεινόταν σε πάνω από 30.000 στρέμματα και το διέσχιζε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης. Για να πάνε από το ένα μέρος του τσιφλικιού στο άλλο πέρνανε το τρένο!

Ο Σταύρος είχε δυο γιους, τον Κώστα και τον Χρήστο.

Περικλής, Κώστας και Χρήστος Χατζηλαζάρου φοιτητές στη Γενεύη το 1867. Ο Περικλής όπως είδαμε παντρεύτηκε εκεί τον επόμενο χρόνο την Lucie Upton. Εντυπωσάζει η ομοιότητα των αδελφών Χρήστου και Κώστα (αρχείο Βερενίκης Χατζηλαζάρου Ράππαρτ).

Ο Κώστας παντρεύτηκε το 1873 την Ελίζα (Λιζέττα) Αργυροπούλου (1856-1908), δευτερότοκης κόρης του Εμμανουήλ Αργυροπούλου, γιου του καϊμακάμη της Βλαχίας Γεωργίου, και της  Πουλχερίας Καντακουζηνού  από το Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, απόγονης της περίφημης αριστοκρατικής βυζαντινής οικογένειας. Το όνομα Αργυρόπουλος πρωτοσυναντάται στη Θεσσαλονίκη όπου γεννήθηκε περί το 1740 ο Εμμανουήλ Αργυρόπουλος, γεννήτορας της οικογένειας. Μετά τις σπουδές ιατρικής στο Άμστερνταμ εγκαταστάθηκε στη Κωνσταντινούπολη, γιατρός στο Πέραν, όπου απέκτησε τέσσερα αγόρια. Ο πατέρας της Λιζέττας, Εμμανουήλ και αυτός, ήταν εγγονός από τον μικρότερο γιο του Γεώργιο.  Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο παππους της Λιζέττας (Γεώργιος) ήταν αδελφός του μέγα διερμηνέα της Υψηλής Πύλης Ιακώβου Αργυροπούλου, η κόρη του οποίου Χαρίκλεια παντρεύτηκε το 1830 τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τέσσερις φορές πρωθυπουργό της Ελλάδος.

Ο Κώστας με τον πατέρα του Σταύρο Χατζηλαζάρου στη Θεσσαλονίκη την εποχή του γάμου του (αρχείο Βερενίκης Χατζηλαζάρου Ράππαρτ).

Η Λιζέττα είχε γεννηθεί στο Παρίσι και είχε πάει σχολείο στη Γερμανία. Μιλούσε άπταιστα γερμανικά, γαλλικά και αγγλικά. Στα δεκαεπτά της είναι ήδη παντρεμένη καθώς το όνομα Λιζέττα Χατζηλαζάρου φιγουράρει το 1873 σαν ιδρυτικό μέλος, μαζί με την Χρυσάνθη Οικονόμου – Χατζηλαζάρου, της Φιλοπτώχου Αδελφότητος Κυριών Θεσσαλονίκης. Θα αποκτήσουν τέσσερα παιδιά: τον Λουκιανό, την Έλλη (1879 – 1972), την Ειρήνη (1884) και τον Φιλώτα (1886 – 1959). Το βιβλίο της Έλλης αποτελεί την κύρια πηγή των πληροφοριών για την οικογένεια της. Στην αρχή του βιβλίου μας δίνει το πνεύμα μέσα στο οποίο μεγάλωνε τα παιδιά της η Λιζέττα και που σίγουρα αντικατοπτρίζει τη γενικότερη ατμόσφαιρα στη Θεσσαλονίκη της εποχής εκείνης. Η Έλλη ήταν έξι χρονών όταν η ελληνική κυβέρνηση έστειλε το πολεμικό “Μιαούλης” με πρώτες βοήθειες μετά την πυρκαγιά του 1885 που αποτέφρωσε μεγάλο μέρος της τουρκικής συνοικίας και μικρότερο της εβραϊκής στη Θεσσαλονίκη. Για δεύτερη φορά, μετά την Σφαγή των Προξένων, πολεμικό πλοίο πήγαινε στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη. Πλοίαρχος ήταν ο εξάδελφος της μητέρας της, Μίμης Αργυρόπουλος. Ήταν από τις πρώτες και πιο έντονες αναμνήσεις της. Η μαμά ανέβασε τα παιδιά στη ταράτσα του σπιτιού τους στην συνοικία των Εξοχών περιμένοντας να εμφανιστεί το ελληνικό πλοίο. Ατένιζαν με ανυπομονησία την είσοδο του Θερμαϊκού κόλπου, την άκρη του Καραμπουρνού. Όταν έφτασε το πλοίο με την ελληνική σημαία να κυματίζει περήφανα στο κατάρτι η μαμά τους είπε: “Παιδιά γονατίστε, φάνηκε η Ελληνική σημαία”. Η δευτερότοκη Ειρήνη βαφτίστηκε μέσα στη φρεγάτα κατά την παραμονή του πλοίου στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης! Το επίσημο όνομα της: Ειρήνη – Μιαούλης!

Κώστας και Λιζέττα Χατζηλαζάρου

Η Λιζέττα ήθελε να δώσει μια ευρεία μόρφωση στα παιδιά της που να διέπεται όμως από σαφείς κανόνες πειθαρχίας. Έτσι προτίμησε να τα μορφώσει στη Γερμανία που γνώριζε. Το 1887 αναχώρησαν για την Λειψία όπου έμειναν πέντε χρόνια. Εκεί θα πληροφορηθούν τον θάνατο του αγαπημένου τους παππού Σταύρου (1890). Ακολούθως πήγαν στη Βαϊμάρη για άλλα περίπου πέντε χρόνια όπου συνήθιζαν να βλέπουν τον γερασμένο και ανίκανο πια να μιλήσει Νίτσε στους απογευματινούς περιπάτους του με την αδελφή του.  Ο κύκλος σπουδών στην Ευρώπη έκλεισε στη Λωζάνη της Ελβετίας για την εκμάθηση των γαλλικών. Εκεί θα αγαπήσουν ιδιαίτερα τις αναρριχήσεις στις κορυφές των Άλπεων όπου παραλίγο να σκοτωθούν και τα τρία αδέλφια σε μια μοναχική και άκρως επικίνδυνη ανάβαση. Διαβάζουμε στον τύπο της εποχής ότι έμειναν στην ιστορία αφού έκαναν πρώτοι αυτοί στις 17 Ιουλίου 1902 την απευθείας αναρρίχηση της “Βελόνας της Αρζαντιέρ” (Aiguille d’Argentière) του Mont Blanc από την πλέον επικίνδυνη ανατολική πλευρά του (C.A. Russel, One Hyndred Years Ago, the Alpine Journal, 2002). Ίσως από μετριοφροσύνη παραλείπει να το αναφέρει η Έλλη στο βιβλίο της.

Η ανατολική και δυσκολότερη πλευρά της κορυφής Aiguille d’Argentière ύψους 3.901 μέτρων που κατακτήθηκε για πρώτη φορά με απευθείας ανάβαση από τα τρία αδέλφια Έλλη, Ειρήνη και Φιλώτα Χατζηλαζάρου στις 17 Ιουλίου 1902!

Το 1904 επιστρέφοντας πίσω θα περάσουν πρώτα από την Αθήνα. Θα μείνουν στο αρχοντικό του θείου τους Δημοσθένη Χατζηλαζάρου στη Λεωφόρο Αμαλίας και θα κάνουν καθημερινά παρέα με τα παιδιά του Στέφανου Δραγούμη του διπλανού σπιτιού. Η Έλλη θα εντυπωσιαστεί πολύ από τον γιο του Στέφανου Δραγούμη, τον Ίωνα, ο οποίος παρά την δυσφορία του πατέρα του επέμενε να μιλά μπροστά του στη δημοτική! Ενώ θαυμάζει τις γνώσεις και την ευφράδεια του Ίωνα, απορρίπτει τελείως τις ιδέες του Νίτσε με τις οποίες είναι μπολιασμένος. Θα επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη το 1905 την οποία βρίσκουν αρκετά αλλαγμένη μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια στα οποία έχει μεσολαβήσει ακόμη μια μεγάλη πυρκαγιά, αυτή του 1890.

Η Έλλη θα παντρευτεί το 1907 στο Παρίσι τον Αναστάσιο Αδοσίδη (1873 – 1942), δημοσιογράφο και ανταποκριτή μεγάλων εφημερίδων και εκδότη του περιοδικού L’Hellénisme που προωθούσε τις ελληνικές θέσεις στη Γαλλία. Ο Αναστάσης ήταν γιος του Κωνσταντίνου Αδοσίδη πασά, μεγάλου διπλωμάτη της Υψηλής Πύλης, πρώτου εκδότη ελληνικής εφημερίδας στη Κωνσταντινούπολη – του Τηλεγράφου του Βοσπόρου – δυο φορές Ηγεμόνα της Σάμου και πρώτου Έλληνα Βαλή της Κρήτης. Κυνηγημένος από την αστυνομία του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ για την αντιχαμιτική του στάση, ο Αναστάσης θα διαφύγει από την Κωνσταντινούπολη το 1906 ντυμένος Γάλλος αξιωματικός με γαλλικό καράβι. Στο Παρίσι θα τον βοηθήσει ο Κλεμανσώ να εργαστεί στην εφημερίδα Le Temps, πρόγονο της σημερινής Le Monde. Ο γάμος της Έλλης και του Αναστάση θα γίνει στον ορθόδοξο ναό του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι. Στα ληξιαρχικά βιβλία του ναού διαβάζουμε ότι ο “Αναστάσιος Κ. Αδοσίδης, Ορθόδοξος Έλλην εκ Πριγκίπων Κων/πόλεως, δημοσιογράφος ετών 33 και η Έλλη Κ. Χατζηλαζάρου, Ορθόδοξος Ελληνίς εκ Θεσσαλονίκης, ετών 27, με παράνυμφο τον Χρήστο Χατζηλάζαρο, Ορθόδοξο Έλληνα εκ Θεσσαλονίκης, κτηματία” τέλεσαν τον γάμο τους την 29η Ιουνίου 1907. Κουμπάρος λοιπόν ήταν ο θείος της Έλλης, Χρήστος Χατζηλάζαρος, αδελφός του πατέρα της. Το 1908 ο Αναστάσης θα μεταβεί με την Έλλη στη Κρήτη για να καλύψει τα γεγονότα του εκεί ξεσηκωμού. Θα γνωρίσουν τον Ελευθέριο Βενιζέλο με τον οποίο θα συνάψουν στενή και ειλικρινή φιλία που θα διαρκέσει μέχρι τον θάνατο του Εθνάρχη. Συνεχώς ηχούσαν στο μυαλό της Έλλης τα λόγια του Βενιζέλου στη πρώτη τους συνάντηση. “Ετσι όπως είναι σήμερα η Ελλάδα χωρίς παραγωγική ενδοχώρα δεν είναι βιώσιμη. Μας χρειάζεται απολύτως η Μακεδονία”. Της θύμισε αυτό που έλεγε ο Ίων Δραγούμης με άλλα λόγια “αν σώσουμε την Μακεδονία, η Μακεδονία θα μας σώσει”.

Ο Αναστάσης θα κληθεί από τον πρωθυπουργό πλέον Βενιζέλο να αναλάβει διαδοχικά, την Νομαρχία Κυκλάδων το 1913 για λίγους μήνες και την Γενική Διοίκηση της Σάμου το 1914. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1916 ο Βενιζέλος με επιστολή από τα Χανιά καλεί τον φίλτατο κύριο Αδοσίδη “…όπως παράσχητε τας υπηρεσίας σας εις τον διεξαγόμενον Εθνικόν Αγώνα και σας παρακαλώ να έλθετε το ταχύτερο εις συνάντησιν μας…”. Ήταν τότε που ο Βενιζέλος πήρε την απόφαση να σχηματίσει την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης.

Ο Αδοσίδης χωρίς δεύτερη σκέψη θα φύγει για την Θεσσαλονίκη από τις Σπέτσες, όπου είχε εγκατασταθεί με την οικογένεια του σε ένα κτήμα που είχαν αγοράσει. Θα χρηματίσει διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου της Προσωρινής Κυβέρνησης Θεσσαλονίκης στα πρότυπα του οποίου θα οργανώσει τον Σεπτέμβριο του 1917 και θα διευθύνει το πρώτο Πολιτικό Γραφείο Έλληνα Πρωθυπουργού. Θα αναλάβει επίσης την Νομαρχία Θεσσαλονίκης και αργότερα την Γενική Διοίκηση Μακεδονίας. Θα προεδρεύσει της επιτροπής αποκατάστασης των αστέγων μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 και θα χρηματίσει Γενικός Γραμματέας της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (1923-1931). Στη Κατοχή τον βρίσκουμε διευθυντή της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής μέχρι το θάνατο του το 1942. Υπέφερε από διαβήτη.

Σημείωμα του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Έλλη Αδοσίδου – Χατζηλαζάρου μια Κυριακή του 1918. Πρόκειται μάλλον για την Κυριακή 20 Ιανουαρίου με το νέο ημερολόγιο. Ο Βενιζέλος είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη για τα Θεοφάνεια (6 Ιανουαρίου με το παλιό, 19 Ιανουαρίου με το νέο) με κύριο όμως σκοπό να γνωρίσει τον νέο αρχηγό της Στρατιάς της Ανατολής στρατηγό Γκιγιωμά που μόλις είχε αφιχθεί από το Παρίσι και να οργανώσει το ταξίδι του τελευταίου στην Αθήνα για γνωριμία με τον βασιλιά Αλέξανδρο.

Η Έλλη θα δουλέψει όλο αυτό το διάστημα σαν εθελόντρια νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού στη Θεσσαλονίκη και στο Μακεδονικό Μέτωπο. Θα είναι παρούσα μάλιστα στη μάχη του Ραβινέ όπου η Μεραρχία Σερρών κατέλαβε μετά από φονική μάχη τον ομώνυμο λόφο την 1η Μαΐου 1917. Ήταν η πρώτη μεγάλη επιτυχία του στρατού της Εθνικής Αμύνης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1919 θα ιδρύσει το “Άσυλο του Παιδιού Θεσσαλονίκης”, τον δεύτερο ιστορικά παιδικό σταθμό σε όλη την Ελλάδα μετά την “Περίθαλψη του Παιδιού” που είχε ιδρύσει η ίδια στη Σύρο το 1913. Στον πόλεμο του ‘40 θα οργώσει με τον Ερυθρό Σταυρό Βόρειο Ήπειρο και Δυτική Μακεδονία και θα ιδρύσει τέσσερις “Γωνιές του Στρατιώτη” – σταθμούς πρώτων βοηθειών για τους τραυματίες στρατιώτες – την ώρα που οι δυο μεγαλύτεροι γιοί της, Κωνσταντίνος και Αλέξανδρος, μάχονταν στα βουνά της Αλβανίας.

Πρακτικά της ιδρυτικής συνεδρίας του “Ασύλου του Παιδιού Θεσσαλονίκης” στην οποία συμμετείχαν η Έλλη Αδοσίδου – Χατζηλαζάρου, η Μ. Χατζηλαζάρου, η Μ. Σαλτιέλ, η Ν. Αγγελάκη, η Β. Ζάννα, η Μ. Πεντζίκη και η Δις Τρύφωνος την 31η Μαίου 1919 στα γραφεία του σωματείου “επί της Λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου 13Β”.

Σ’ αυτό το σκηνικό της έντασης και του αγώνα αξίζει ίσως να αναφέρουμε ένα χαριτωμένο περιστατικό με τον βασιλιά Αλέξανδρο που είχε αντικαταστήσει στον θρόνο τον πατέρα του Κωνσταντίνο τον Ιούλιο του 1917. Ο Αλέξανδρος κατά τις επισκέψεις του στη Θεσσαλονίκη είχε φιλοξενηθεί δυο φορές στην οικία Αδοσίδη. Φαίνεται ότι η βασιλική οικογένεια δεν διέρρηξε ποτέ τους δεσμούς με τους Χατζηλαζάρους είτε αυτοί ήταν βασιλόφρονες είτε βενιζελικοί. Θυμόμαστε ότι ο Γεώργιος Α’ έμεινε στην οικία του Γρηγορίου Χατζηλαζάρου κατά την απελευθέρωση του Βόλου, στην οικία του Κλέωνα Χατζηλαζάρου κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ενώ ο Κωνσταντίνος βάφτισε την κόρη του Κλέωνα, τη Μάτση, στον ναό της Ανάληψης Θεσσαλονίκης. Ο Αλέξανδρος λοιπόν είχε αδυναμία στα μικρά παιδιά και του άρεσε πολύ να παίζει με την τρίχρονη τότε κόρη της Έλλης, την Μπέσυ (Ελισάβετ), η οποία βλέποντας την στολή του δεν εννούσε με κανένα τρόπο να πιστέψει ότι μπροστά της ήταν ένας βασιλιάς: “Εσύ είσαι χωροφύλακας!” του έλεγε ξανά και ξανά ενώ ο Αλέξανδρος έσκαγε στα γέλια. Το σπίτι όπου διέμενε η οικογένεια Αναστασίου και Έλλης Αδοσίδου ήταν η βίλα Μοδιάνο, η οποία τότε ονομαζόταν Κυβερνείο καθώς ήταν η έδρα του Γενικού Διοικητή Μακεδονίας. Σήμερα στεγάζεται εκεί το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης. Γράφει γι αυτό το αρχοντικό ο Κώστας Τομανάς: “Το παλατάκι αυτό που ήταν αρχικά παραθαλάσσιο, κτίστηκε το 1906 από τον αρχιτέκτονα Ελί Μοδιάνο για τον Γιακώβ Μοδιάνο που το πούλησε αργότερα στον πλούσιο μαλτέζο έμπορο Κάρολο Ασλάν. Αυτός με τη σειρά του το πούλησε στον Α. Αδοσίδη, ο οποίος το πούλησε στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Το 1913 ο Δήμος το πρόσφερε στον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος το παραχώρησε για να στεγάζει τον εκάστοτε Γενικό Διοικητή Μακεδονίας”. Είναι το μοναδικό κείμενο που αναφέρει ότι το κτίριο αγοράστηκε από τον Αδοσίδη πριν την πώληση του στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Αν αυτό αληθεύει τότε ο μεν Γιακό Μοδιάνο πρέπει να πούλησε στον Ασλάν το οίκημα πριν την βεβιασμένη και αναγκαστική αναχώρηση του από την Θεσσαλονίκη λόγω της έκρηξης του ιταλοτουρκικού πολέμου το 1911 – όπως όλοι οι Ιταλοί υπήκοοι της αυτοκρατορίας – ο δε Αδοσίδης να το αγόρασε από τον Ασλάν προφανώς με χρήματα της γυναίκας του Έλλης Χατζηλαζάρου που ήταν πλούσια Θεσσαλονικιά. Η τύχη τόφερε κατά παράξενο τρόπο να το κατοικήσουν λίγα χρόνια αργότερα όταν ονομάστηκε από τον Βενιζέλο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας.

Το αρχοντικό Γιακό Μοδιάνο όπου διάμεινε η οικογένεια Αναστασίου και Έλλης Αδοσίδου – Χατζηλαζάρου στη Θεσσαλονίκη την εποχή που ο Αναστάσης ήταν Γενικός Διοικητής Μακεδονίας (Παλαιό Κυβερνείο).

Είναι αδύνατο στις λίγες αυτές γραμμές να περιγραφεί η συμβολή της Έλλης και του συζύγου της στις δύσκολες στιγμές που πέρασε ο Ελληνισμός. Πολλά άρθρα έχουν γραφεί για τη δράση τους. Θα αναφέρω απλά το άρθρο του Ιάκωβου Μιχαηλίδη για τους πρόσφυγες από την Βουλγαρία και την επίσημη αναφορά της ίδιας για την σφαγή του Διστόμου το 1944 που πρώτη έφερε στο φως διεθνώς. Επιγραμματικά μπορούμε να πούμε ότι πράγματι αφιέρωσε όλη της τη ζωή στην Ελλάδα.

Βενιζέλος, Έλλη και Αναστάσης στο κτήμα τους στις Σπέτσες το 1928.

Η Έλλη και ο Αναστάσης θα αποκτήσουν τέσσερα παιδιά: τον Κωνσταντίνο (Κωστάκης, 1908 – 1942), τον Αλέξανδρο (Αλέκος, 1910 – 1991), τον Ανδρέα (1913 – 1993) και την Ελισάβετ (Μπέσυ, 1915 – 1998). Ο Κωνσταντίνος θα μάθει να χειρίζεται αεροπλάνο στο Μανδράς της Ινδίας όπου – όπως θα δούμε – ο ξάδελφος του παππού του, Ιωάννης Οικονόμου, είχε επιχειρήσεις εκεί. Με την κατάρρευση του μετώπου το 1941 και πριν φτάσουν οι Γεμανοί στην Αθήνα διαφεύγει με αεροπλάνο από την Δεκέλεια στην Αίγυπτο μέσω Μάλεμε της Κρήτης. Εντάσσεται εκεί στη συμμαχική αεροπορία σαν πιλότος μαχητικού. Την άνοιξη όμως του 1942 θα σκοτωθεί σε πτώση του φλεγόμενου αεροπλάνου του στη Παλαιστίνη.

Κωνσταντίνος Αδοσίδης (1908 – 1942), Αρχείο Ελληνικής Αεροπορίας.

Η Μπέσυ στη διάρκεια της Κατοχής με τον σύζυγο της Γιώργο Τρυπάνη θα δημιουργήσουν μια από τις πρώτες ομάδες συγκέντρωσης πληροφοριών στρατιωτικής φύσεως καθώς και δίκτυο φυγάδευσης Βρετανών από την Αθήνα. Όταν εγείρονται υποψίες για την δράση τους αποφασίζουν να διαφύγουν και αυτοί στη Μέση Ανατολή με άλλους Έλληνες, Άγγλους και Νεοζηλανδούς. Επιβιβάζονται σε ένα καΐκι το οποίο όμως ακινητοποιείται λόγω βλάβης και συλλαμβάνονται στις 4 Ιανουαρίου 1942 κοντά στη Κύθνο από τους Ιταλούς. Καταδικάζονται σε θάνατο από στρατοδικείο και μεταφέρονται στις φυλακές Αβέρωφ. Θα γλυτώσουν το εκτελεστικό απόσπασμα με χάρη που δόθηκε επ’ ευκαιρία της γέννησης ενός Ιταλού πρίγκηπα. Μετά τον πόλεμο η Μπέσυ θα ασχοληθεί με τον μηχανοκίνητο αθλητισμό κατακτώντας αρκετά τρόπαια σε ελληνικά και διεθνή ράλλυ.

Η μικρότερη αδελφή της Έλλης, η Ειρήνη Χατζηλαζάρου, θα παντρευτεί και αυτή στο Παρίσι, στον ναό του Αγίου Στεφάνου. Διαβάζουμε στα ληξιαρχικά βιβλία του ναού ότι στις 21 Νοεμβρίου 1911 ετέλεσαν γάμο ο “Κωνσταντίνος Χ. Βαϊανός, Ορθόδοξος Έλλην εκ Σύλλης της επαρχίας Ικονίου, ιατρός, ετών 29, και η Ειρήνη Κ. Χατζηλαζάρου, Ορθόδοξος Ελληνίς εκ Θεσσαλονίκης, ετών 27”. Παράνυμφοι ήταν οι “Έλλη Α. Αδοσίδου, Ορθόδοξος Ελληνίς εκ Θεσσαλονίκης και ο Φιλώτας Κ. Χατζηλαζάρου, Ορθόδοξος Έλλην εκ Θεσσαλονίκης, σπουδαστής του δικαίου”. Κουμπάροι με άλλα λόγια ήταν τα αδέλφια Έλλη και Φιλώτας. Ο τελευταίος μάλιστα σπούδαζε νομικά στο Παρίσι εκείνη την εποχή. Η Ειρήνη θα ακολουθήσει τα βήματα της μεγαλύτερης της αδελφής και θα βοηθήσει σαν νοσοκόμα στις περισσότερες πρωτοβουλίες της Έλλης. Θα αποκτήσει ένα κοριτσάκι, την Αλεξάνδρα η οποία ήταν ανύπαντρη.

Ο Φιλώτας θα εγγράψει κι αυτός το όνομά του στα βιβλία της ορθόδοξης εκκλησίας στο Παρίσι όπου τελέστηκε ο πρώτος του γάμος. Διαβάζουμε ότι “ο Φιλώτας Κ. Χατζηλαζάρου, Ορθόδοξος Έλλην εκ Θεσσαλονίκης, δημότης Πειραιώς, εισοδηματίας, ετών 26 και η Γαβριηλίς Δεμούρ (Gabrielle Demours), Ρωμαιοκαθολική εκ Gespunsart των γαλλικών Αρδεννών, ετών 26” παντρεύτηκαν στις 8 Αυγούστου 1912. Παράνυμφος αυτή τη φορά ήταν ένας φίλος του Φιλώτα, ο Λέσβιος συγγραφέας και ποιητής Ευστράτιος Αθανασιάδης του Χριστοδούλου ο οποίος έζησε αρκετά χρόνια στο Παρίσι. Συγκρίνοντας τις εγγραφές των δυο τελευταίων γάμων στα βιβλία του ναού συμπεραίνουμε ότι ο Φιλώτας είχε ολοκληρώσει τις νομικές του σπουδές αφού φερόταν πια στον γάμο του σαν εισοδηματίας και κάτοικος Πειραιά.

Ξαναβρίσκουμε τα ίχνη του τυχαία σε μιαν ανταπόκριση του γαλλικού τύπου από την Θεσσαλονίκη λίγα χρόνια αργότερα. Μετά την εισβολή των γερμανο-βουλγαρικών στρατευμάτων από το Ρούπελ τον Μάιο του 1916, η Βουλγαρία καταλαμβάνει σταδιακά όλη την ανατολική Μακεδονία. Οι διαταγές των Αθηνών στα ελληνικά στρατεύματα είναι σαφείς: να αποφύγουν κάθε εμπλοκή με τους εισβολείς. Στη Θεσσαλονίκη γίνεται μια ογκώδης διαδήλωση εναντίον των εισβολέων και της ελληνικής κυβέρνησης. Σε ανταπόκριση της παρισινής εφημερίδας “Le Petit Parisien” της 27ης Αυγούστου 1916 διαβάζουμε ότι μετά το τέλος της αντιβουλγαρικής διαδήλωσης στη Θεσσαλονίκη μια επιτροπή σχηματίστηκε από έφεδρους αξιωματικούς με στόχο την οργάνωση της άμυνας εναντίον των εισβολέων. “Στην επιτροπή αυτή συμμετέχουν οι Φιλώτας Χατζηλαζάρου, έφεδρος ανθυπολοχαγός ιππικού, Γιώργος Χατζηνικολάου, έφεδρος ανθυπολοχαγός πεζικού, Επαμεινώνδας Βαλσαμάκης, πρώην λοχαγός, Πέτρος Λούβαρης, πρόεδρος της επιτροπής προσφύγων Μικράς Ασίας, Ιωάννης Πετσόπουλος, διευθυντής της βενιζελικής εφημερίδας Ριζοσπάστης κλπ.”. Είναι ο πρώτος πυρήνας από τον οποίο θα προκύψει ο στρατός της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη. Και ο Φιλώτας θα είναι ο πρώτος μεταξύ των πρώτων έχοντας ήδη υπηρετήσει στον Ελληνικό Στρατό, σαν ανθυπολοχαγός ιππικού. Αρχές Οκτωβρίου θα καταφθάσει εκεί ο Βενιζέλος με τον γαμπρό του Φιλώτα, τον Αναστάσιο Αδοσίδη, και θα σχηματίσει την Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Λίγο αργότερα θα φτάσουν και οι αδελφές του Έλλη Χατζηλαζάρου – Αδοσίδου και Ειρήνη Χατζηλαζάρου – Βαϊανού οι οποίες θα βοηθήσουν στον αγώνα σαν εθελόντριες νοσοκόμες.

Τελευταία φορά συναντάμε τον Φιλώτα Χατζηλαζάρου πάνω στο αγγλικό θωρηκτό Iron Duke στα Μουδανιά της Προποντίδας τον Σεπτέμβριο του 1922. Ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας υπό τον στρατηγό Μαζαράκη η οποία είχε σταλεί από την επαναστατική κυβέρνηση των Αθηνών να διαπραγματευτεί την γραμμή παύσης πυρός μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (Γ. Παπαφλωράτος, Ιστορία του Ελληνικού Στρατού). Η Ανακωχή των Μουδανιών ως γνωστόν αποτέλεσε τον τελευταίο και οδυνηρό σταθμό της Μεγάλης Ιδέας, το τέλος μιας συνταρακτικής δεκαετίας, ο τραγικός επίλογος του Εθνικού Διχασμού. Δεν είναι γνωστός ο λόγος της ένταξης του Φιλώτα στην ελληνική αντιπροσωπεία. Ίσως νά ήτανε η γαλλική του νομική παιδεία, ίσως η στενή του σχέση με τον Ελευθέριο Βενιζέλο που βρισκόταν τότε στο Παρίσι εκτελώντας χρέη αντιπρόσωπου της Ελλάδας στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.

Επισκεπτήρια κάρτα του Φιλώτα Χατζηλαζάρου στα μέσα της δεκαετίας του ’30 (Φάκελος Ελ. Βενιζέλου, Μουσείο Μπενάκη)

Ο Φιλώτας θα αποκτήσει δυο αγόρια και μια κόρη από τον πρώτο του γάμο με την Gabrielle Demours απόγονοι των οποίων ζουν σήμερα στο Παρίσι. Από τον γάμο αυτό θα αποκτήσει τρία παιδιά: τον Κωνσταντίνο – Λουκιανό, τον Ανδρέα και την Έλλη οι οποίοι ζήσανε στο Παρίσι με τη μητέρα τους μετά το διαζύγιο των γονιών τους. Σήμερα ζουν μόνο τα παιδιά τους. Γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Παρισιού είναι ο γιος του Ανδρέα Φρανσουά Χατζηλάζαρος (François Hadji-Lazaro), ηθοποιός (σε δεύτερους ρόλους), μουσικός (folk rock και alternative rock) και παραγωγός.

Σε δεύτερο γάμο ο Φιλώτας θα παντρευτεί το 1934 την Ιόνη Σταυρίδη, κόρη του Sir John Stavridi, γενικού προξένου της Ελλάδας στην Μεγάλη Βρετανία και διευθυντή της εκεί Ιωνικής Τράπεζας. Ο Ιωάννης Σταυρίδης έμεινε κυρίως στην ιστορία γιατί ήταν αυτός που διοργάνωσε στο Λονδίνο τον Δεκέμβριο του 1912 τις μυστικές συναντήσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου με τους Λόιδ Τζώρτζ και Ουίνστον Τσώρτσιλ, τότε υπουργών οικονομικών και ναυτικών αντίστοιχα της Μεγάλης Βρετανίας. Στόχος των μυστικών συνομιλιών ήταν αφενός η δημιουργία μιας Αγγλο-Ελληνικής συμμαχίας για την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο και αφετέρου η  παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα με ταυτόχρονη παραχώρηση στους Άγγλους του βαθέος λιμένος του Αργοστολίου τον οποίο ο Τσώρτσιλ επιθυμούσε να μετατρέψει σε μεγάλο βρετανικό ναύσταθμο. Η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου άλλαξε άρδην όμως τις προτεραιότητες της Γηραιάς Αλβιόνος.

Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι η Ιόνη Σταυρίδη ήταν εγγονή της Ευφροσύνης Biazio – Mavro, το γένος Μπαζιλή (Βασιλείου) από την Οδησσό. Ήταν δηλ. ξαδέλφη του λογοτέχνη Γιάννη Ψυχάρη. Ανιψιά της Ευφροσύνης Biazio – Mavro ήταν και η Ευφροσύνη Βασιλείου (Μπαζιλή), η δεύτερη σύζυγος του Περικλή Χατζηλαζάρου. Αλήθεια, πόσο μικρός φαίνεται ο κόσμος καμμιά φορά!

 Από τον δεύτερο αυτό γάμο θα γεννηθούν η Δανάη (1938 – 1998) και η Βερενίκη (Berenice, 1942). Η Δανάη ήταν πτυχιούχος του Ινστιτούτου αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (1964) και διετέλεσε διευθύντρια συντήρησης στο Μουσείο του Πανεπισημίου της Ιντιάνα. Παντρεύτηκε το 1967 τον Diether Thimme, καθηγητή αρχαιολογίας στο ίδιο πανεπιστήμιο και ερευνητή του (βυθισμένου) αρχαίου λιμανιού Κεχριών της Κορίνθου όπου και γνωρίστηκαν στις ανασκαφές. Δεν απόκτησαν παιδιά.  Η Βερενίκη θα παντρευτεί τον Ekkehart Muller-Rappard του Συμβουλίου της Ευρώπης και ζουν μόνιμα στο Στρασβούργο. Έχουν αποκτήσει τρεις κόρες, την Αλίξ η οποία εργάζεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και τις δίδυμες Σόνια και Κρίστα.

———-      ———–

Τι απέγιναν όμως τα μεγάλα αγροκτήματα της οικογένειας Χατζηλαζάρου στην Κεντρική Μακεδονία;

Όπως έχει ήδη αναφερθεί τα τσιφλίκια περιήλθαν στον Σταύρο και στον ανιψιό του Δημοσθένη. Γιάννες, Μπαχτιάρ και Λάτροβο στον πρώτο, Τζουμά Χαμαλέ και Κοπάτσι στον δεύτερο.

Με τον θάνατο του Σταύρου Χατζηλαζάρου γύρω στο 1890 τα κτήματα κληρονομήθηκαν από τους γιους Κώστα και Χρήστο. Ο Κώστας πήρε το Μπαχτιάρ και ο Χρήστος το Γιάννες και το Λάτροβο. Με τον θάνατο του Κώστα το 1911 το τσιφλίκι κληρονομήθηκε από τα τέσσερα παιδιά, τον  Λουκιανό, την Έλλη, την Ειρήνη και τον Φιλώτα. Το καλοκαίρι του 1913 η περιοχή περιέρχεται στην ελληνική επικράτεια με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου και λιγο αργότερα, το 1914, απαλλοτριώνεται το ένα πέμπτο περίπου από το κράτος για την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων προσφύγων. Τα προϊόντα που παράγονται είναι κυρίως αραβόσιτος, πατάτες, φασόλια και λαχανικά καθώς επίσης και ξυλεία από το δάσος και καλάμια για τις στέγες των σπιτιών. Το μεγαλύτερο βέβαια μέρος είναι βοσκοτόπια τα οποία νοικιάζονται σε κτηνοτρόφους.

Με την άφιξη των Αγγλογάλλων το 1915, στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Γιάννες θα εγκατασταθούν βρετανικά στρατεύματα. Ο Χρήστος Χατζηλάζαρος με την Γερμανίδα σύζυγο του βαρώνη Έττη φον Στάϊν (Hanriette von Stein) θα αναγκαστεί τότε να το εγκαταλείψει αυτοεξοριζόμενος στην Ιταλία σαν βασιλικός εκεί που είχε καταφύγει και ο Κλέων Χατζηλαζάρου. Είναι η περίοδος του Εθνικού Διχασμού. Με την κάθοδο όμως των Βουλγάρων από το Ρούπελ τον Μάϊο του 1916 τα τσιφλίκια Μπαχτιάρ και Λάτροβο περνούν σε βουλγαρική διοίκηση. Η εφημερίδα Πατρίς της 2/6/1916 γράφει ότι “την 20ην Μαΐου μεταφέρθησαν εκ του χωρίου Ράμνας εις το Μπουγιούκ Μαχαλά οι άλλοτε δράσαντες κατά τον εθνικόν μας Μακεδονικόν αγώνα Νικόλαος Παπαγεωργίου ή Τσίγκος, Δημ. Κ. Δήμου, Γ. Τζιάκας κλπ….Πάντες ούτοι, μόλις μετεφέρθησαν εις Μπουγιούκ Μαχαλά παρεδόθησαν εις συμμορίαν κομιτατζήδων φυγάδων εκ των περιχώρων της Τζουμαγιάς μετά τον Ελληνοβουλγαρικόν πόλεμον, η οποία εδίκασε και κατεδίκασεν εις θάνατον τους ατυχείς Έλληνας, αλλά και εξετέλεσε μόνη την θανατικήν ποινήν….Η ίδια συμμορία, μεταβάσα εις το χωρίον Μπαχτιάρ, κτήμα του κ. Φιλώτα Χατζηλαζάρου, διήρπασε τον εκεί αποθηκευμένον αραβόσιτον εξ 8 χιλιάδων οκάδων περίπου, τον οποίον και μεταπώλησεν εις τους περιοίκους και εντοπίους. Τους αροτήρας βόας και βοϊδαμάξας του τσιφλικίου η συμμορία απέστειλεν εις την Βιτρίναν όπου εδρεύει η κεντρική επιτροπή της επιτάξεως….Η ίδια συμμορία επεσκέφθη ακολούθως το χωρίον Τζουμά Μαχαλά, κτήμα του εν Αθήναις κ. Δημοσθένους Χατζηλαζάρου, όπου αφού εκακοποίησαν αγρίως τον ενοικιαστήν Κ. Μπάραν, απήγαγον 100 πρόβατα και εξήκοντα αγελάδας μετά των μόσχων των”.  Επιβεβαιώνεται έτσι ότι το μεν Μπαχτιάρ το διαχειριζόταν ο Φιλώτας (εξ ονόματος των τεσσάρων αδελφών) το δε Τζουμά Μαχαλέ ο εξάδελφος του Δημοσθένης. Το χωριό Τζουμά Μαχαλέ είνα η σημερινή Λιβαδιά Κερκίνης αριστερά στον χάρτη. Βρισκόταν δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή και δυτικά του Μπαχτιάρ με το οποίο και συνόρευε. Το Λάτροβο ήταν πολύ κοντά στο Ντεμίρ Χισάρ (Σιδηρόκαστρο).

Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα κτήματα επανέρχονται και πάλι σε ελληνική διοίκηση και στους φυσικούς ιδιοκτήτες τους. Αρχές του 1930 θα σημάνει το τέλος του Μπαχτιάρ. Το ελληνικό δημόσιο θα απαλλοτριώσει όλη την έκταση με ελάχιστη αποζημίωση την πληρωμή της οποίας καθυστερεί με κάθε τρόπο. Είναι η εποχή που το ελληνικό κράτος αποφάσισε να δημιουργήσει την λίμνη Κερκίνη φτιάχνοντας το ομώνυμο φράγμα. Έτσι το Μπαχτιάρ έγινε όλο λίμνη! Το Λάτροβο κληρονομείται μετά τον θάνατο του Χρήστου Χατζηλαζάρου (1931) από τα ανήψια του Λουκιανό και Φιλώτα ενώ η χήρα Έττη έχει την επικαρπία. Στη διάρκεια της δεκαετίας αυτής όμως απαλλοτριώνεται και αυτό χωρίς τελικά να δοθεί αποζημίωση.

Το Γιάννες δίπλα στο Κιλκίς θα απαλλοτριωθεί μετά τον θάνατο του Χρήστου κατά το μεγαλύτερο μέρος την δεκαετία του 1930 και θα διανεμηθεί σε πρόσφυγες που είχαν έρθει από το Καρς της Ρωσίας. Νόμιμοι κληρονόμοι του υπόλοιπου είναι τα αδέλφια Λουκιανός και Φιλώτας αφενός και η χήρα Έττη. Ένα επί πλέον μέρος θα απαλλοτριωθεί την δεκαετία του 1950. Το υπόλοιπο θα πωληθεί από τους κληρονόμους του Λουκιανού και του Φιλώτα (χήρα του πρώτου και τέκνα του δευτέρου) το 1979. Πρόκειται για 1040 στρέμματα αγρών και 1730 στρέμματα βοσκοτόπων. Το μερίδιο της βαρώνης Έττης κληρονομήθηκε από την αδελφή της, παντρεμένης στη Θεσσαλονίκη, και από αυτήν σε ανιψιό της με τον όρο μετά θάνατον να δωρηθεί στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Κάπως έτσι τελειώνει η ιστορία των μεγάλων τσιφλικιών της οικογένειας Χατζηλαζάρου στη Μακεδονία που διήρκεσε ενάμισυ σχεδόν αιώνα.

Πέραν όμως των κτημάτων ο Κώστας Χατζηλαζάρου φαίνεται ότι είχε στην κυριότητα του από το 1882 και μεταλλεία στο Πήλιο. Αυτό προκύπτει από το διάταγμα που βρήκαμε στο Φύλλο της Κυβερνήσεως 81 της 9ης Μαΐου 1927 με το οποίο παραχωρείται “το δικαίωμα διηνεκούς κυριότητος και εκμεταλλεύσεως αντιμονίου, χαλκού, μολύβδου και λοιπών μεταλλευμάτων … εις τους κληρονόμους του αποβιώσαντος Κ. Χατζηλαζάρου αρχικού δηλωτού 1/ Λουκιανόν Χατζηλάζαρον 2/ Φιλώταν Χατζηλάζαρον 3/ Έλλην Χατζηλαζάρου συζύγου Α. Αδοσίδου και 4/ Ειρήνην Χατζηλαζάρου, κατοίκων Θεσσαλονίκης, κατ’ ίσας μοίρας, επί χώρου κειμένου εν τη περιφερεία του χωρίου Δράκιας, της κοινότητος Δράκιας, του Δήμου Νηλείας, της επαρχίας Βόλου, του Νομού Λαρίσσης”. Το γεγονός ότι η Ειρήνη Χατζηλαζάρου δεν αναφέρεται ως σύζυγος Κ. Βαϊανού όπως η αδελφή της Έλλη, σημαίνει μάλλον ότι το 1927 ήταν διαζευγμένη. Τελικά το μεταλλείο δεν θα περιέλθει ποτέ στην ιδιοκτησία των κληρονόμων καθότι δεν πληρώθηκαν ποτέ οι φόροι κληρονομιάς.

Επόμενο….