Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 9bis)

Το κληροδότημα της Ελένης Ανδρέου Οικονόμου

Σε ανύποπτο χρόνο κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας, ξεφυλλίζοντας το Μακεδονικό Ημερολόγιο του 1908, έπεσε η ματιά μου στο όνομα μιας Ελένης Α. Οικονόμου ως δωρήτριας ενός κληροδοτήματος στη Θεσσαλονίκη. Έτσι ονομαζότανε το έβδομο παιδί του Ανδρέα Οικονόμου. Τα μόνα γνωστά στοιχεία ήταν η γέννηση της στις Σέρρες το 1830 και ο γάμος της με κάποιον Ιωσήφ Κωνσταντά. Να επρόκειτο άραγε για αυτήν ;

Το οικογενειακό δέντρο του Ανδρέα Οικονόμου όπως το είδαμε στο 3ο μέρος.

Το άρθρο στο Μακεδονικό Ημερολόγιο έχει τίτλο « Ευεργέται της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Θεσσαλονίκης » και αναφέρει επιγραμματικά: « κληροδότημα της Ελένης Ανδρέου Οικονόμου εκ λιρών Οθωμ. 361, κατατεθειμένων εν τη ημετέρα κοινότητι, ών ο τόκος διατίθεται υπέρ των απόρων μαθητών των Ελληνικών σχολείων ». Στην ίδια σελίδα γίνεται αναφορά και σε  σημαίνοντες εμπορικούς οίκους ( Αδελφών Δαναστάση, Αδελφών Ρογκότη, Αδελφών Άββοτ, Ανδρέου Οικονόμου, Ιωάννου Χατζηλαζάρου, Αδελφών Αλλατίνη, Δημ. Γ. Βλάτση, Αυγερινού Δημητρίου, Βαρώνου Σίνα Βιέννης, Ροδοκανάκη Μασσαλίας, Δημ. Πανταζίδου και Αθ. Ιωαννίδου Μαγχεστρίας (σημ. Μάντσεστερ)) οι οποίοι « συνέδραμον την Ελληνικήν κοινότητα Θεσσαλονίκης εις διαφόρους περιστάσεις ». Η αναφορά σε Ελένη Ανδρέου Οικονόμου και σε Ανδρέα Οικονόμου ως ευεργέτες της ελληνικής κοινότητας ενίσχυσε την υπόθεση ότι πρόκειται για κόρη και πατέρα της εδεσσαϊκής οικογένειας, γνωστής για τις συνεισφορές της υπέρ των ελληνικών σχολείων.

Περαιτέρω αναζήτηση για το εν λόγω κληροδότημα οδήγησε σχεδόν τυχαία σε άρθρο της Μίνας Παπάζογλου του 1985 στον 1ο τόμο της επιστημονικής επετηρίδας του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης με τίτλο « Αγαθοεργό ίδρυμα « Ελένη Ανδρέου Οικονόμου ». Πρώτες πληροφορίες ». Όπως αναφέρει η συγγραφέας, « τίποτε δεν είναι γνωστό για τη θεσσαλονικιά ευεργέτιδα Ελένη Ανδρέου Οικονόμου, που μαθαίνουμε την ύπαρξη της από ένα ανέκδοτο έγγραφο του Αρχείου του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης ». Σήμερα είναι η μέρα όπου η άγνωστη αυτή ευεργέτιδα αποκαλύπτει τη ταυτότητα της.

Το έγγραφο όπως το παραθέτει η Μίνα Παπάζογλου έχει ως εξής :

Αριθ. Πρωτ. 1034

Ο Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος επιβεβαιοί

Αγαθοεργόν ϊδρυμα

Ελένη Ανδρέου Οικονόμου

‘Εγγραφον Ιδρύσεως

Προτίθεται, ότι η εν Θεσσαλονίκη αποβιώσασα αοίδιμος Ελένη Ανδρέου Οικονόμου κατέθεσε προ πολλών ετών παρά τω εν Τεργέστη αυταδέλφω αυτής κ. Ιωάννη Α. Οικονόμου κληροδότημα εκ λιρών οθωμανικών τριακοσίων εξήκοντα και μιάς (361), ούτινος οι τόκοι συνοδά τη επιθυμία και εντολή αυτής αποστέλλονται έκτοτε τακτικώς κατ’ έτος και διανέμονται επί ταις εορταίς της του Χριστού Γεννήσεως και του Πάσχα εις απόρους Έλληνας Ορθοδόξους της Κοινότητος Θεσσαλονίκης.

Προτίθεται, ότι, του κ. Ιωάννου Α. Οικονόμου θέλοντος να εξασφαλίση ες αεί το ρηθέν κληροδότημα επ’ ονόματι της μακαρίτιδος αυταδέλφης αυτού Ελένης, συνωδά τη επί τούτω διατυπωθείση παρ’ αυτού προς την Αντιπροσωπείαν της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Θεσσαλονίκης τοιαύτη αυτού θελήσει και προτάσει και τη αυσωπείας σχετική αποφάσει εν τη συνεδρία αυτής της 13ης Οκτωβρίου 1907.

Οι υποφαινόμενοι Έφοροι των Ελληνικών εκπαιδευτηρίων Θεσσαλονίκης υπο τε την τοιαύτην ημών ιδιότητα και ως εντεταλμένοι παρά της Αποφάσεως αυτής ενεργούντες από κοινού και εκ συμφώνου μετά της Α. Παναγιότητος του Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Κυρίου Αλεξάνδρου πνευματικού αρχηγού και προέδρου της ημετέρας Κοινότητος αποφασίζομεν εν ονόματι της Αντιπροσωπείας και συνεπώς εν ονόματι της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότηοτος Θεσσαλονίκης κοινή και ομοφώνω γνώμη μετά του κ. Ιωάννου Α. Οικονόμου αντιπροσωπευομένω υπό του κ. Περικλέους Ι. Χατζη Λαζάρου τα εξής :

Α’. Το αγαθοεργόν ίδρυμα της αειμνήστου Ελένης Ανδρέου Οικονόμου κηρύσσεται « Κληροδότημα αιώνιον ». Οι δε τόκοι αυτού θα διατίθενται του λοιπού ωρισμένως υπέρ απόρων μαθητών της Ορθοδόξου Κοινότητος Θεσσαλονίκης.

Β’. Το κληροδότημα θέλει φέρει τον τίτλον

Κληροδότημα « Ελένη Ανδρέου Οικονόμου »

Γ’. Το κεφάλαιον του κληροδοτήματος επ’ ουδενί λόγω δύναται να συγχωνευθή ετέρω καφαλαίω.

Ε’. Οι ετήσιοι τόκοι του ρηθέντος καφαλαίου θα διατίθενται τακτικώς κατά τας εορτάς των Χριστουγέννων και του αγίου Πάσχα υπέρ απόρων ελλήνων ορθοδόξων μαθητών Θεσσαλονίκης της κατωτέρας παιδεύσεως δια της παροχής ενδυμάτων ή άλλων βοηθημάτων.

Στ’. Η εκλογή και προτίμησις των μαθητών των κρινομένων αξίων του ευεργετήματος του κληροδοτήματος θέλει γίγνεσθαι κατ’ έτος υπό της εκάστοτε Εφορίας των ελληνικών εκπαιδευτικών Καταστημάτων δια πλειοψηφίας.

Ζ’. Το παρόν ιδρύσεως έγγραφον συντασσόμενον εις δύο πρωτότυπα όμοια υπογράφεται από μέρους μεν της Αντιπροσωπείας της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Θεσσαλονίκης και εν ονόματι αυτής υπό της εντολοδόχου Εφορείας των Εκπαιδευτικών αυτής Καταστημάτων της Α. Παναγιότητος του Μητροπολίτου κ. Αλεξάνδρου επικουρούντος αυτό, από μέρους δε και εν ονόματι του κ. Ιωάννου Α. Οικονόμου υπό του αντιπροσωπεύοντος αυτόν κ. Περικλέους Ι. ΧατζηΛαζάρου, εκάτερου δε των μερών λαμβάνει ανά έν.

Εγένετο, υπεγράφη και επεκυρώθη

Εν Θεσσαλονίκη τη 26η Νοεμβρίου 1907

Οι Έφοροι των Εκπαιδευτικών Καταστημάτων

Π. Χ(ατζη)Λαζάρου

Α. Μαύρος

Π.Ν. Παπαγεωργίου

Α. Μακρής

Χ. Σιμώττας

Α. Χατζηδημητρίου

Ο Αντιπροσωπεύων

Π. Χ(ατζη)Λαζάρου

Τα στοιχεία του εγγράφου αποδεικνύουν αδιαμφισβήτητα ότι πρόκειται πράγματι για το έβδομο τέκνο του Ανδρέα Οικονόμου. Κατανοούμε από το έγγραφο αυτό ότι η Ελενη Α. Οικονόμου είχε καταθέσει στον εγκαταστημένο στη Τεργέστη αδελφό της βαρώνο Ιωάννη Α. Οικονόμου, ιδιοκτήτη πολλών επιχειρήσεων και μεγάλο μέτοχο τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών, το ποσό των 361 λιρών πολλά χρόνια πριν τον θάνατο της με την επιθυμία να χρησιμοποιηθεί μετά θάνατον υπέρ των απόρων μαθητών Θεσσαλονίκης. Ο Ιωάννης θα υλοποιήσει την επιθυμία της αποθανούσας αδελφής του εφαρμόζοντας την ίδια διαδικασία που είχε ακολουθήσει με το κληροδότημα του αδελφού του Δημητρίου υπέρ των σχολείων της Έδεσσας και υπέρ του Οικονόμειου Μεταφραστικού Αγώνος στην Αθήνα. Όπως έχουμε δει στο 1ο μέρος, και στην περίπτωση της Έδεσσας το 1878 αντιπρόσωπος του ήταν ο ανηψιός του Περικλής Χατζηλαζάρου, γιος της αδελφής του Χρυσάνθης.

Συμπεραίνουμε ακόμη ότι ο σύζυγος της Ελένης, Ιωσήφ Κωνσταντάς, είχε ήδη αποβιώσει μάλλον προ πολλών ετών και ήταν γνωστή πια με το πατρικό της όνομα. Σίγουρα δεν είχαν αποκτήσει τέκνα γιατί στην αντίθετη περίπτωση ο σύζυγος ή τα τέκνα θα υπέγραφαν την ίδρυση του κληροδοτήματος και όχι ο ανηψιός της. Το έτος 1907 ήταν λοιπόν μοιραίο τόσο για την Ελένη όσο και για την μεγάλη της αδελφή Χρυσάνθη που είχε αποβιώσει λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάιο της χρονιάς εκείνης. Έτσι συμπληρώνεται άλλη μια ψηφίδα στο οικογενειακό δέντρο της μεγάλης αυτής εδεσσαϊκής οικογένειας:

Ελένη Οικονόμου, Σέρρες 6/8/1830 – Θεσσαλονίκη 1907.

Επόμενο…

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 21ο και τελευταίο)

Κωνσταντίνος Οικονόμου (Baron Constantin von Economo): ένας πρωτοπόρος της νευρολογίας

Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε στη Βραΐλα το 1876 και ήταν ενός έτους όταν η οικογένεια μετακόμισε στη Τεργέστη. Για την οικογένεια και τους φίλους ήταν πάντα ο μικρός Κωστάκης. Με τον Λεωνίδα ήταν πάντα αχώριστοι. Όταν ο Λεωνίδας πήγε στο γερμανικό δημοτικό (Volksschule), ο Κωστάκης τον ακολούθησε παρά το ότι ήταν δυο χρόνια μικρότερος. Στο γυμνάσιο (Gymnasium) πήγε στα εννιά του και όταν το τέλειωσε ήταν μόλις δεκάξι χρονών. Έχει μείνει παροιμιώδης η ευκολία των παιδιών της οικογένειας στις διάφορες γλώσσες. Παράλληλα με τα γερμανικά και τα ιταλικά που μάθαιναν στο σχολείο, μιλούσαν γαλλικά με την κ. Ζακάρ (Jackard) τη Γαλλίδα γκουβερνάντα τους. Η γυναίκα του Καρολίνα, όταν επισκέφτηκε για πρώτη φορά την οικογένεια το 1919 είχε μείνει άναυδη από τη πολυγλωσσία στην οικογένεια. Τα δυο μικρά αδέλφια με τον πατέρα Ιωάννη μιλούσαν ελληνικά, με την μητέρα Ελένη γερμανικά, με τα μεγαλύτερα αδέλφια, την Σοφία και τον Δημήτρη γαλλικά και μεταξύ τους ιταλικά. Και στους δυο άρεζαν τα σπορ και ιδιαίτερα η ιππασία. Ο θείος Βράνι (Αλέξανδρος φον Βράνι – von Vranyi), σύζυγος της μεγάλης αδελφής της μητέρας τους, της Σοφίας Μουράτη, ήταν δεινός αναβάτης. Μαζί του αγάπησαν την ιππασία. Όπως είδαμε ο Λεωνίδας συνέδεσε κατά κάποιον τρόπο τη ζωή του με την ιππασία. Ο Κωστάκης συνέχισε να ιππεύει στο πάρκο Πρατερ και όταν μετακόμισε αργότερα για σπουδές στη Βιέννη.

Κωστάκης αριστερά και Λεωνίδας δεξιά σε μικρή ηλικία

Οι σπουδές του

Τέλος καλοκαιριού του 1893, στα δεκάξι του χρόνια, με το απολυτήριο του γυμνασίου στο χέρι (Matura) πήγε στη Βιέννη και γράφτηκε στο Πολυτεχνείο (Technische Universität Wien) για να σπουδάσει μηχανολόγος μηχανικός σύμφωνα με την επιθυμία του πατέρα του. Παρά το ενδιαφέρον του για το τεχνικό σχέδιο, θα βρει αρκετά πληκτικά τα μαθήματα στο πολυτεχνείο. Θα αρχίσει να αγοράζει βιβλία πάνω σε διάφορα θέματα για να περάσει την ώρα του. Έτσι τυχαία θα διαβάσει και το νεοκδοθέν τότε βιβλίο του Τσέζαρε Λομπρόζο “Ιδιοφυΐα και Τρέλα” (Cesare Lombroso, Genio e Follia, Fratelli Bocca, 1894). Η συσχέτιση ευφυίας και τρέλας είχε παρατηρηθεί ήδη από πολύ παλιά. Ο Πλάτων στον Φαίδρο την αναφέρει, ο Αριστοτέλης μιλά για την μελαγχολία σε ποιητές, πολιτικούς αλλά και φιλοσόφους όπως ο Σωκράτης και ο Εμπεδοκλής. Ο Σενέκα μάλιστα θα υπογραμμίσει ότι “δεν υπάρχει καμία μεγάλη ικανότητα χωρίς μια δόση τρέλας”. Ο Λομπρόζο, επηρεασμένος από την εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, θα υπερβεί τα εσκαμμένα υποστηρίζοντας ότι “οι γίγαντες της διανόησης πληρώνουν το τίμημα της πνευματικής τους δύναμης με εκφυλισμό και τρέλα. Και αυτά τα σημάδια εκφυλισμού είναι ίσως συχνότερα από ό, τι στην παράνοια”. Παρότι οι θεωρίες του Λομπρόζο θεωρούνται σήμερα ξεπερασμένες, στα τέλη του 19ου αιώνα είχαν κάνει μεγάλη αίσθηση και ήταν θέμα συζήτησης στη παγκόσμια ιατρική κοινότητα. Ο Κωστάκης εντυπωσιάζεται τόσο πολύ από το βιβλίο που θα αποφασίσει να στραφεί προς την ιατρική και ειδικά τη νευρολογία. Θα πρέπει όμως να ξεπεράσει την άρνηση του πατέρα του ο οποίος επιμένει να γίνει μηχανολόγος μηχανικός. Μετά από μεγάλη προσπάθεια ο πατέρας τελικά ενδίδει. Έτσι το 1895 γράφεται στην ιατρική σχολή της Βιέννης και αρχίζει με ζήλο τη μελέτη.

Αριστερά το Πολυτεχνείο και δεξιά το Πανεπιστήμιο της Βιέννης με την ιατρική σχολή

Στη Βιέννη έμενε στο περίφημο ξενοδοχείο Ζάχερ (Hotel Sacher) – στο ισόγειο του οποίου ήταν το ομώνυμο ζαχαροπλαστείο που έφτιαχνε το κέικ σοκολάτας sachertorte, το τόσο αγαπημένο γλυκό της αυτοκράτειρας Σίσυ. Με την άφιξη του Λεωνίδα για να σπουδάσει γεωπονία βρήκε πάλι τον καλό του φίλο και πέρασαν μαζί τα τρία επόμενα χρόνια. Το 1898, στα εικοσιδύο του χρόνια, έγραψε τη πρώτη επιστημονική εργασία σχετική με την ανάπτυξη της υπόφυσης των πτηνών. Ο καθηγητής Μάρμπουργκ (Otto Marburg) προλόγισε τη δημοσίευση στο Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften (Proceedings of the Imperial Academy of Sciences) υπογραμμίζοντας ότι ο Οικονόμου, “εκτός από την εξαιρετική παρουσίαση του θέματος, ανακάλυψε και έναν αδένα που δεν ήταν μέχρι τότε γνωστός”. Ήταν η πρώτη μικρή του ανακάλυψη.

Πριν συνεχίσει την πρακτική εξάσκηση αποφάσισε να ταξιδέψει για έξι μήνες με τον μεγάλο του αδελφό Δημήτρη. Επισκέφτηκαν τις ΗΠΑ και τον Καναδά, μετά διέσχισαν τον Ειρηνικό για την Ιαπωνία και ακολούθησαν η Κίνα και η Ινδία. Ο γύρος του κόσμου σε… 180 ημέρες σε αντίστροφη πορεία από τον Φιλέα Φόγκ.

Στις 31 Ιανουαρίου 1901 πήρε το ιατρικό δίπλωμα και αποφάσισε να κάνει τα πρώτα του βήματα σαν γιατρός στη κλινική του καθηγητή Νοτενάγκελ (Nothenagel) στη Βιέννη για περίπου δύο χρόνια. Η πολύ θετική εμπειρία του από τον γύρο του κόσμου τον έπεισε να κάνει κάτι ανάλογο σε επιστημονικό τώρα επίπεδο. Έτσι αποφάσισε να γνωρίσει την ιατρική έρευνα σε άλλες χώρες και να δουλέψει πλάι στους κορυφαίους τότε γιατρούς του κόσμου. Μετά τη Βιέννη πήγε για ένα χρόνο στο Παρίσι όπου δούλεψε στη ψυχιατρική κλινική του καθηγητή Ζοφρουά (Alexis Jeoffroy), μετά στον καθηγητή Μανιάν (Valentin Magnan) και τέλος στη νευρολογική κλινική των Ρεϊμόν και Μαρί (Fulgence Raymond et Pierre Marie) στο νοσοκομείο Σαλπετριέρ όταν ήταν εκεί και ο Ισπανός νευρολόγος Ασούκαρο (Nicolás Achúcarro). Μετά πέρασε τρεις μήνες δίπλα στον καθηγητή Μπερνχάιμ (Bernheim) που μελετούσε την μέθοδο θεραπείας με ύπνωση στο Νανσί και στη συνέχεια άλλους τρεις μήνες στο Στρασβούργο με τον καθηγητή ανατομίας Μπέτε (Albrecht von Bethe) και φυσιολογίας Έβαλντ (Julius Ewald).

Ο Κωστάκης το 1907

Η φήμη του γιατρού Κρέπελιν (Emil Kraepelin) τον ώθησε να πάει στη συνέχεια στο Μόναχο όπου ο μεγάλος δάσκαλος της ψυχιατρικής είχε ιδρύσει το Γερμανικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Ψυχιατρικής (Deutsche Forschungsanstalt für Psychiatrie). Εκεί υπό την καθοδήγηση του Άλοϊς Άλτσχαϊμερ (Alois Alzheimer) έγραψε την εργασία του “συνεισφορά στην ανατομία των κυττάρων των γαγγλίων”. Ο Κρέπελιν ήταν τόσο ενθουσιασμένος με τη δουλειά του Κωστάκη που προσπάθησε να τον κρατήσει στο Ινστιτούτο σαν υπεύθυνο τμήματος. Ο τελευταίος όμως ήθελε να τελειώσει τον μεγάλο επιστημονικό του περίπλου πηγαίνοντας στο Βερολίνο πλάι στο νευρολόγο Τσίχεν (Theodor Ziehen) και στη νευρολογική κλινική του Όπενχαϊμ (Hermann Oppenheim).

Μετά από μια διετία έντονης εργασίας δίπλα στα πλέον αξιόλογα μυαλά της ψυχιατρικής και της νευρολογίας ο Κωστάκης ολοκλήρωσε τον επιστημονικό μαραθώνιο στη Τεργέστη όπου εργάστηκε για δυο μήνες στο Ζωολογικό Πειραματικό Κέντρο πλάι στον καθηγητή Κόρι (Carl Isidor Cori). Εκεί μελέτησε τη συγκριτική ανατομία των νευρικών συστημάτων στα ζώα. Τριάντα χρόνια πριν, το 1876, ένας άλλος μεγάλος της ιατρικής, ο Σίγμουντ Φρόυντ, είχε εργαστεί εκεί για ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Το φθινόπωρο του 1906 επέστρεψε στη Βιέννη και έγινε βοηθός στη ψυχιατρική κλινική Ηόφρατ του νευρολόγου Βάγκνερ φον Γιάουρεγκ (Wagner von Jauregg) όπου έμεινε τα εικοσιπέντε επόμενα χρόνια. Μια βαθειά συμπάθεια ένωσε τα δυο άτομα. Ο κορυφαίος τότε Αυστριακός νευρολόγος δεν έπαψε να εξυμνεί τη δουλειά του λαμπρού μαθητή του. Στη Βιέννη αγόρασε ένα μεγάλο διαμέρισμα κοντά στο δημαρχείο (13, Rathousstrasse) όπου έμεινε μέχρι τον πρώιμο θάνατο του. Τα επόμενα χρόνια έκανε αρκετές δημοσιεύσεις και το 1912 του ήρθε η ιδέα να αρχίσει τις προετοιμασίες για μια μεγάλη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η ζωή του μοιραζόταν μεταξύ νευροχειρουργικής, ανατομικής έρευνας και της νέας του αγάπης, του αεραθλητισμού.

Η πολυκατοικία στην οποία έμεινε μέχρι τον θάνατο του (13, Rathousstrasse)

Ο αεραθλητισμός

Ο αεραθλητισμός μπήκε στη ζωή του ξαφνικά με την επιστροφή του στη Βιέννη. Γρήγορα του έγινε πραγματικό πάθος αφού κάθε ελεύθερη ώρα την διέθετε εκεί. Το 1907 δεν υπήρχαν αεροπλάνα στην Αυστρία, υπήρχαν όμως αερόστατα ή ακριβέστερα σφαιρικά μπαλόνια που τα φούσκωναν με υδρογόνο ή υγραέριο. Άκρως επικίνδυνα δηλαδή σε περίπτωση φωτιάς. Το δικό του το ονόμασε Σόνια (Sonja), χωρίς να είναι γνωστό σε ποια γυναίκα παραπέμπει το όνομα αυτό. Στον γαλλικό τύπο βρίσκουμε αναφορές για τα ταξίδια του από το Παρίσι στη Βιέννη, εκμεταλλευόμενος τα βορειοοδυτικά ψηλά ρεύματα της ατμόσφαιρας. Φόρτωνε το μπαλόνι στο τρένο για το Παρίσι και επέστρεφε πετώντας πίσω στη Βιέννη.

Τα σφαιρικά μπαλόνια υδρογόνου ή υγραερίου ήταν πολύ διαδεδομένα στις αρχές του 20ου αιώνα.

Στο Παρίσι όπως έχουμε δει έπεισε και τον ξάδελφο του Αριστείδη να τολμήσει το θεωρούμενο τότε άκρως επικίνδυνο σπορ. Οι μεγάλες πτήσεις του Κωστάκη δεν περνούσαν απαρατήρητες από τις εφημερίδες της εποχής. Στο φύλλο της 4ης Αυγούστου 1909 της παρισινής εφημερίδας Le Matin διαβάζουμε ότι “το μπαλόνι Σόνια ΙΙ του κόμη Οικονόμου το οποίο αναχώρησε στις 30 Ιουλίου από το Παρίσι προσγειώθηκε μετά από 13 ώρες και 40 λεπτά στο Λιντς (Linz) της Άνω Αυστρίας, 909 χιλιόμετρα από το Παρίσι. Στο Λιντς ο κόμης Οικονόμου τιμήθηκε με την επίσκεψη του αρχιδούκα Ιωσήφ – Φερδινάνδου”.  Το γαλλικό περιοδικό “Η ζωή στον αέρα” (La vie en air) γράφει στο φύλλο της 27ης Ιουλίου 1912: “Εδώ και αρκετό καιρό ο κόμης Οικονόμου, άριστος πιλότος της Αερολέσχης Γαλλίας και της Αερολέσχης Αυστρίας επιθυμούσε να ταξιδέψει από το Παρίσι στη πόλη διαμονής του. Ο κόμης Οικονόμου έχει κάνει αυτό το ταξίδι με ένα σφαιρικό μπαλόνι αλλά δεν πέτυχε τον στόχο του. Κι αυτό γιατί ενώ είχε σαν προορισμό την Βιέννη προσγειώθηκε στο Λιντς. Τώρα όμως ο στόχος επετεύχθη. Αναχώρησε από την βάση της Αερολέσχης στο Παρίσι και προσγειώθηκε στο Άσπερν, προάστιο της Βιέννης, μετά από 19 ώρες διανύοντας 1.050 χιλιόμετρα. Το μεταξένιο μπαλόνι Σόνια, 1.600 κυβικών μέτρων, πέταξε πάνω από το Νανσί, το Στρασβούργο, τον Μέλανα Δρυμό, το Ουλμ, το Πασάου και το Ίνσμπρουκ. Το μέγιστο ύψος της πτήσης ήταν 5.000 μέτρα. Έκανε τρεις ώρες λιγότερο από το Οριάν – Εξπρές”.

Ο Κωστάκης πιλότος

Τα αεροπλάνα θα κάνουν γρήγορα την εμφάνιση τους πράγμα το οποίο δεν θα αφήσει ασυγκίνητο τον Κωστάκη. Με την πρώτη ευκαιρία πηγαίνει στο Μαρμελόν της Γαλλίας, μαθαίνει να πιλοτάρει, αγοράζει ένα από τα πρώτα αεροπλάνα μάρκας Βουαζέν (Voisin) και επιστρέφει στη Βιέννη “αεροπορικώς” προς μεγάλη έκπληξη και ενθουσιασμό των πάντων! Ήταν ο πρώτος πολίτης πιλότος που διέθετε και αεροπλάνο στην Αυστρία. Η θέση του προέδρου της Αερολέσχης Αυστρίας του ανήκε δικαιωματικά! Με την ανάληψη των καθηκόντων του προέδρου το 1910 – για δεκαέξι συναπτά έτη! – οι εκδηλώσεις και δραστηριότητες της Λέσχης απογειώνονται. Οι συμμετοχές σε διεθνείς διαγωνισμούς μπαλονιών και αεροπλάνων αυξάνονται και τα τρόπαια έρχονται το ένα μετά το άλλο. Ο ίδιος συμμετέχει στους διαγωνισμούς και διακρίνεται για τις ριψοκίνδυνες αεροπορικές φιγούρες. Θα σπάσει μάλιστα το παγκόσμιο ρεκόρ διάρκειας πτήσης. Η πρώτη του προτεραιότητα όμως είναι να φτιάξει αεροδρόμια. Βρίσκει λοιπόν δυο μεγάλους χώρους στις νότιες και βόρειες παρυφές της Βιέννης και οργανώνει χώρους υποδοχής και συντήρησης αεροσκαφών. Πρόκειται για τα αεροδρόμια Wiener – Neustadt και Aspern τα οποία υπάρχουν και σήμερα. Το 1912 οργανώνει στο αεροδρόμιο Άσπερν, που θεωρούνταν τότε το πλέον σύγχρονο της Ευρώπης την πρώτη Συνάντηση της Διεθνούς Αεροναυτικής Ομοσπονδίας. Του είχε προταθεί να γίνει πρόεδρος της Ομοσπονδίας με έδρα το Παρίσι αλλά αρνήθηκε λόγω της δουλειάς του στη Βιέννη. Αποδέχτηκε όμως την θέση του αντιπροέδρου της και με την ιδιότητα αυτή αποφάσισε να οργανώσει την πρώτη διεθνή συνάντηση της Ομοσπονδίας στο ολοκαίνουργιο αεροδρόμιο του Άσπερν. Πάνω από πενήντα χιλιάδες κόσμου συρρέουν για να θαυμάσουν τα νέα δημιουργήματα της ανθρώπινης εφυίας. Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος – Ιωσήφ Α’ επισκέπτεται τους χώρους και ξεναγείται από τον Κωστάκη.

Ο Κωστάκης υποδέχεται τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο-Iωσήφ Α’ μπροστά στο νέο του αεροπλάνο Etrich Traube

Ο Κωστάκης απαντά σε ερωτησεις του Φραγκίσκου-Ιωσήφ Α’

Ακολουθεί η διοργάνωση του 1913 κατά την οποία ο βαρώνος φον Ζέπελιν προσγειώθηκε με το επιβατηγό του σκάφος μήκους 158 μέτρων (Ζέπελιν 17 “Sachsen”) μπροστά στα γεμάτα θαυμασμό βλέμματα του κοινού. Ενθουσιασμένος ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος-Ιωσήφ θα προσκαλέσει σε δείπνο τον βαρώνο φον Εκόνομο με τον βαρώνο φον Ζέπελιν στα ανάκτορα του Σεμπρουν (Schönbrunn). Την επόμενη χρονιά, στη διεθνή συνάντηση του 1914 πάντα στο αεροδρόμιο Άσπερν, καταρρίφθηκαν τέσσερα παγκόσμια ρεκόρ μεταξύ των οποίων και της πιο ψηλής πτήσης (5.440 μέτρα). Την τελευταία μέρα της συνάντησης, Κυριακή 28 Ιουνίου, θα φτάσουν τα μαύρα μαντάτα της δολοφονίας του Αυστριακού αρχιδούκα στο Σεράγεβο.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η ανακάλυψη της Ληθαργικής Εγκεφαλίτιδας

Την περίοδο πριν τον Μεγάλο Πόλεμο ο Κωστάκης συνήθιζε να πηγαίνει χαράματα στο αεροδρόμιο για μια πτήση μιας ή δύο ωρών. Στις 9 το πρωί ήταν στη κλινική και στις 5 το απόγευμα έφευγε και πάλι στα γραφεία της αερολέσχης για οργανωτικά θέματα. Η έκρηξη του πολέμου θα αλλάξει άρδην τη ζωή του. Έχει το συναίσθημα ότι ο πόλεμος θα είναι μεγάλης διάρκειας και θα ανατρέψει την καθεστηκυία τάξη. Ζητά εθελοντικά να υπηρετήσει σαν πιλότος στην αεροπορία αλλά του αναθέτουν την εκπαίδευση των νέων πιλότων της νεοσύστατης πολεμικής αεροπορίας στη Βιέννη. Γρήγορα πλήττει και ζητά να πάει στο μέτωπο όπου έχει περισσότερη δράση. Έτσι βρίσκεται στο ρωσικό μέτωπο στο Σώμα Μεταφορών με την προσωπική του Νταίμλερ. Τον Ιανουάριο του 1916 υποβάλλει και πάλι αίτημα να υπηρετήσει σαν πιλότος το οποίο αυτή τη φορά γίνεται αποδεκτό. Μετατίθεται τον Μάρτιο της χρονιάς εκείνης από το ανατολικό μέτωπο στο Νότιο Τιρόλο σαν πιλότος αναγνωριστικού αεροπλάνου. Όταν δεν πετά προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες στην ιατρική ομάδα της μονάδας του. Εκεί έχει τη χαρά να βλέπει και τον μικρό του αδελφό, τον Γιάγκο, που υπηρετούσε στο πυροβολικό. Ο θάνατος του Γιάγκου στις 16 Ιουνίου θα τον συγκλονίσει. Οι γονείς του δεν θέλουν να χάσουν και άλλο παιδί στο πεδίο της μάχης. Τον ικετεύουν να εγκαταλείψει την αεροπορία και να υπηρετήσει σαν γιατρός, όπως γινόταν με όλους τους συναδέλφους του. Έτσι τον Αύγουστο ο Κωστάκης επιστρέφει στη κλινική του Βάγκνερ – Γιάουρεγγ στη Βιέννη. Εκεί θα κάνει την πρώτη μεγάλη του ανακάλυψη.

Δεκέμβριος 1916. Ο Κωστάκης με το πένθος για τον θάνατο του Γιάγκου δουλεύει στο εργαστήριο πάνω σε μια νέα νόσο.

Μεταξύ των ασθενών που μεταφέρονταν στη κλινική στα τέλη του 1916 υπήρχαν και άτομα που υπέφεραν από ένα είδος εγκεφαλίτιδας την οποία θεωρούσαν ότι ήταν απόρροια της γρίπης. Τα επόμενα χρόνια τα περιστατικά πολλαπλασιάστηκαν και πήραν τη μορφή επιδημίας. Ο Κωστάκης αμέσως διέγνωσε ότι η συγκεκριμένη εγκεφαλίτιδα δεν είχε καμιά σχέση με την γρίπη. Ήταν μια διαφορετική εγκεφαλίτιδα με δικό της τρόπο εξέλιξης και συγκεκριμένα συμπτώματα, που έπληττε ειδικές περιοχές του εγκεφάλου, την μια μετά την άλλη. Τον Μάο του 1917 θα κάνει μια επιστημονική δημοσίευση για μια νέα ασθένεια στην οποία θα δώσει το όνομα Ληθαργική Εγκεφαλίτιδα (Encephalitis lethargica). Προέβλεπε τα στάδια εξέλιξης της νόσου και την ακολουθία των συμπτωμάτων της. Οι προβλέψεις του επαληθεύτηκαν πλήρως με την μεγάλη επιδημία της νόσου των ετών 1925 – 1927. Σήμερα η ασθένεια αυτή είναι γνωστή και σαν Εγκεφαλίτης φον Εκόνομο (Von Economo Encephalitis) ή νόσος φον Εκόνομο (Von Economo desease). H ανακάλυψη αυτή θα τον κάνει παγκοσμίως γνωστό, όχι πια για τα αεροπορικά του κατορθώματα αλλά για την ιατρική του έρευνα.

10 Μαΐου 1917. Η δημοσίευση του Κωστάκη που παρουσιάζει μια νέα νόσο την οποία ονομάζει Ληθαργική Εγκεφαλίτιδα, γνωστής σήμερα σαν Εγκεφαλίτις φον Εκόνομο.

Ο Γάμος του και οι μετέπειτα ανακαλύψεις

Προς το τέλος του πολέμου θα γνωρίσει εντελώς τυχαία τον στρατηγό Άλοϊς φον Σένμπουργκ – Χάρτενσταϊν (Alois Prinz von Schönburg – Hartenstein) ο οποίος διοικούσε το περίφημο σώμα Έντελβάις (Edelveiss) της Αυστρίας. Ο στρατηγός τραυματίστηκε από θραύσματα οβίδας στο πόδι και στο στομάχι στη μάχη του Πιάβε, στη βόρεια Ιταλία, τον Ιούνιο του 1918. Στο στρατιωτικό νοσοκομείο όπου μεταφέρθηκε τον επισκεπτόταν σχεδόν καθημερινά ο συνάδελφος του στρατηγός Μπόρεβιτς συνοδευόμενος συχνά από τον Λεωνίδα Οικονόμου που υπηρετούσε στο επιτελείο του. Εκεί ο στρατηγός έμαθε ότι ο Λεωνίδας ήταν αδελφός του Κωστάκη, γνωστού για τα κατορθώματα του από τα ταξίδια με τα σφαιρικά μπαλόνια και τις επικίνδυνες πτήσεις με αεροπλάνο. Ζήτησε να τον γνωρίσει με την πρώτη ευκαιρία πράγμα το οποίο έγινε τον Ιούλιο στο σπίτι του στρατηγού στη Βιέννη όπου είχε πάει για αποθεραπεία. Έτσι λοιπόν γνωρίστηκε ο Κωστάκης με την κόρη του στρατηγού, την πριγκίπισσα Καρολίνα, γνωστής σαν Λίλι. Το ειδύλλιο φαίνεται ότι ήταν ακαριαίο γιατί στις 10 Ιουνίου 1919 θα τελέσουν τον γάμο τους στο μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου της Βιέννης.

“Costakis  –  Lili 1919” όπως υπογράφουν στη φωτογραφία

Ο Κωστάκης και η Λίλι στο γάμο τους τον Ιούνιο 1919

Από το 1919 αρχίζει να δουλεύει αποκλειστικά και εντατικά για το μεγάλο έργο της ζωής του, την αρχιτεκτονική των κυττάρων του εγκεφαλικού φλοιού που είχε ήδη αρχίσει από το 1912. Το έργο ήταν τεράστιο γιατί βασιζόταν σε πάμπολλες ιστολογικές αναλύσεις και μια σειρά δύσκολων για την εποχή εκείνη μικροφωτογραφήσεων. Για την επιτάχυνση του έργου προσέλαβε τον Έλληνα νευρολόγο Γεώργιο Κοσκινά ο οποίος τον βοήθησε να φέρει σε πέρας την αποστολή του στα τέλη του 1922. Το αποτέλεσμα ήταν η έκδοση ενός τεράστιου τόμου, πάνω από 800 σελίδες, με ένα πρόσθετο τόμο που περιελάμβανε τις 112 μικροφωτογραφίες σε μεγέθυνση 48X48 εκατοστών (Die Cytoarchitektonik der Hirnrinde des erwachsenen Menschen. Atlas mit 112 mikrophotografischen Tafeln in besonderer Mappe, Springer, 1925). Η εκτύπωση του βιβλίου ήταν ιδιαίτερα δύσκολη ακόμη και για τον κορυφαίο τυπογράφο του Βερολίνου Σπρίνγκερ. Χρειάστηκαν σχεδόν τρία χρόνια μέχρι την κυκλοφορία του βιβλίου το 1925. Λόγω της δύσκολης εκτύπωσης του βγήκε μόνο σε εκατό αντίτυπα. Το βιβλίο αυτό αποτελεί κορυφαίο έργο του 20ου αιώνα στις νευροεπιστήμες. Οι μέχρι τότε γνωστές περιοχές του φλοιού του εγκεφάλου αυξάνονταν από 44, όπως τις είχε διατυπώσει ο Μπρόντμαν (Brodmann) το 1909, σε 107 πολύ πιο αναλυτικές περιοχές τις οποίες θα αυξήσει αργότερα σε 124 προσθέτοντας ζώνες που αποκαλεί μεταβατικές περιοχές. Η αναζήτηση όλο και πιο λεπτομερών ζωνών στη τοπολογία του εγκεφάλου παραπέμπει στην ιδέα ότι διαφορετικές δομές συνεπάγονται διαφορετικές λειτουργίες. Όπως σημειώνει ο συνεργάτης του Οικονόμου Γ. Κοσκινάς σε άρθρο του στην εγκυκλοπαίδεια Ήλιος “Ο εγκεφαλικός φλοιός έχει επίσης την ικανότητα να συσσωρεύη τας εκ των ερεθισμάτων τούτων εντυπώσεις, ούτως ώστε το περισσεύον εκείνο μέρος της ενεργείας του ερεθίσματος, το οποίον δεν απάγεται πάλιν προς τα έξω διά του απλού αντανακλαστικού τόξου ως άμεσον αποτέλεσμα, αποταμιεύεται εν αυτώ. Καθιστάμενος ούτω ικανός να μετατρέπη την παρελθούσαν και παρούσαν ενέργειαν εις μέλλουσαν τοιαύτην, απαλλάσσει τον οργανισμόν από του ζωώδους αρχικού νόμου της αντανακλαστικής πράξεως και παρέχει εις αυτόν την ατομικήν ελευθερίαν και την προσωπικότητα”.

Αριστερά ο χάρτης του εγκαφαλικού φλοιού κατά Μπρόντμαν και δεξιά ο πιο λεπτομερής των  Οικονόμου-Κοσκινά

Το 1922 ο Κωστάκης θα αγοράσει τον πύργο Γκέρασντορφ (Gerasdorff – Gerastorf) στο κέντρο ενός τεράστιου πάρκου μερικά χιλιόμετρα βόρεια της Βιέννης έναντι 250 εκ. κορωνών. Στον πύργο θα περνά το μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού, πηγαίνοντας δυο ή τρεις φορές την εβδομάδα στο εργαστήριο του στη Βιέννη. Εκεί θα έχει το πρώτο καρδιακό επεισόδιο το 1924. Οι δυο γιατροί που τον εξέτασαν τον καθησυχάζουν ότι είναι μια απλή αγγειοκινητική διαταραχή που δεν αφορούσε την καρδιά.

Ο Πύργος Γκέρασντορφ σε γκραβούρα του 1672

Η είσοδος του πύργου την εποχή που ζούσε ο Κωστάκης

Καλοκαίρι του 1923 στο νεοαποκτηθέντα πύργο με τα τρία τους σκυλιά

Ο Κωστάκης θα συνεχίσει την εντατική δουλειά στο εργαστήριο με πολλές δημοσιεύσεις επικεντρωμένες πάντα στα εγκεφαλικά κύτταρα. Το 1926 θα ανακαλύψει την ύπαρξη δίπολων νευρώνων σε δυο περιοχές του εγκεφάλου οι οποίοι είναι τέσσερις φορές μεγαλύτεροι από τους υπόλοιπους. Σήμερα είναι γνωστοί σαν Νευρώνες φον Εκόνομο (Von Economo Neurons – VENs).

Τα δυο μέρη του εγκεφάλου στα οποία βρήκε ο Κωστάκης τους νευρώνες που φέρουν το όνομα του

Δεν θα δοθεί τότε μεγάλη σημασία στην ανακάλυψη αυτή από την επιστημονική κοινότητα. Κι αυτό μέχρι το 1999 όταν ανακαλύπτεται ότι οι νευρώνες αυτοί υπάρχουν μόνο σε ανθρώπους και ορισμένα μεγάλα θηλαστικά που διακρίνονται για την κοινωνική οργάνωση τους, όπως ελέφαντες, ορισμένες φάλαινες, δελφίνια και μεγάλοι πίθηκοι. Υπολογίζεται ότι εμφανίστηκαν στον εγκέφαλο πριν από 13 εκατομμύρια έτη και ο πληθυσμός τους στους ανθρώπους είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από ότι στους άλλους οργανισμούς. Θεωρείται ότι είναι υπεύθυνοι για τον συναισθηματικό κόσμο του ατόμου, την προσαρμογή σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις και τη γρήγορη διάχυση των πληροφοριών. Μόλις τελευταία ανακαλύφτηκε ότι οι νευρώνες αυτοί προσβάλλονται κυρίως από την Μέτωπο -Κροταφική άνοια (Fronto–Temporal Dementia), μιας ασθένειας που διαχωρίζεται πλέον από τη νόσο Αλτσχάιμερ η οποία κατά παράδοξο τρόπο τους αφήνει ανέπαφους. Ο ρόλος τους στις εγκεφαλικές λειτουργίες βρίσκεται σήμερα στην αιχμή της ιατρικής έρευνας.

Εστιατόριο Laurent, Champs Elysés στο Παρίσι, 4 Ιουλίου 1928: συνεστίαση στη διάρκεια διεθνούς νευρολογικού συνεδρίου. Ο Κωστάκης κάθεται στο κέντρο του τραπεζιού, 5ος από δεξιά.

Στις 7 Μαΐου 1931 ο Κωστάκης είναι ευτυχής και υπερήφανος. Εγκαινιάζει μια νέα πτέρυγα της κλινικής μετά από προσωπικές του ενέργειες. Πρόκειται για το Ινστιτούτο Έρευνας του Εγκεφάλου της οποίας είναι πρώτος διευθυντής. Στην εναρκτήρια ομιλία του παρουσιάζει το μεγάλο και φιλόδοξο πολυετές πρόγραμμα του Ινστιτούτου το οποίο είχε εφοδιάσει με τα πλέον σύγχρονα μηχανήματα που αγοράστηκαν με ιδιωτικές συνδρομές. Το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στην προοδευτική και ιστορική αύξηση του ανθρώπινου εγκεφάλου σε συνδυασμό με τη διαφοροποίηση της αρχιτεκτονικής των δομών του και την εξειδίκευση τους, κάτι που ονομάζει “progressive cerebration”. Προτείνει μια πιο λεπτομερή ανάλυση των κυττάρων του φλοιού του εγκεφάλου, τη μελέτη των μεταβολών στη δομή του, τη σχέση ανάπτυξης εγκεφάλου και γήρανσης καθώς επίσης και την εξήγηση των εγκεφαλικών διαταραχών.

Αύγουστος 1931, δυο μήνες πριν τον θάνατο του στον πύργο Γκέρασντορφ

Δυστυχώς έξι μήνες μετά, στις 21 Οκτωβρίου 1931, η καρδιά του τον προδίδει πριν ακόμη αρχίσει να δουλεύει για το μεγάλο του πρόγραμμα. Όπως είπε ο νομπελίστας καθηγητής Βάγκνερ – Γιάουρεγγ στον επικήδειο λόγο, θα τον θυμόμαστε “όχι τόσο για τις σημαντικές ανακαλύψεις που έκανε αλλά για αυτές που δεν πρόλαβε να κάνει και όλοι προσδοκούσαμε”. Ο Βαρώνος Κωνσταντίνος φον Εκόνομο, αυτός ο πολύγλωσσος, πολυτάλαντος και πολυμαθής άνθρωπος προτάθηκε τρεις φορές για το βραβείο Νόμπελ ιατρικής, το 1926, το 1930 και το 1932. Μερικοί υποστηρίζουν ότι η ιταλική υπηκοότητα που διάλεξε μετά τον πόλεμο αντί της αυστριακής ίσως να έπαιξε κάποιο ρόλο στη μη βράβευση του. Στην ευρύτερη οικογένεια του όμως, πέρα από τις ανακαλύψεις και τις πάνω από 160 δημοσιεύσεις, αυτό που έχει μείνει είναι η καλοσύνη του και η προθυμία του να βοηθά. Όπως έλεγε στη γυναίκα του Καρολίνα: Κάνε το καλό και ρίξτο στο γιαλό.

Μια πλακέτα στην οδό Rathousstrasse 13 θυμίζει στους περαστικούς ότι εκεί έζησε ο Κωνσταντίνος φον Εκόνομο, ο μεγάλος ερευνητής του εγκεφάλου και φίλος της ανθρωπότητας

Το αυστριακό κράτος για να τον τιμήσει κυκλοφόρησε ένα γραμματόσημο το 1976 για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του

Ο οικογενειακός τάφος του Ιωάννου Α. Οικονόμου στο ελληνικό κοιμητήριο της Τεργέστης όπου αναπαύονται όλα τα μέλη της οικογένειας εκτός από την πρωτότοκη Σοφία που βρίσκεται στο κοιμητήριο της Μασαλίας

Αντί επιλόγου

Ο Κωστάκης, γνωστός πια σαν βαρώνος Κωνσταντίνος φον Εκόνομο, δεν θα αφήσει απογόνους. Τελευταίο παιδί του Ιωάννη Οικονόμου, τελευταίο παιδί και αυτός του Ανδρέα Οικονόμου, ο οποίος ξεκίνησε την ζωή του το 1790 από το Βαρόσι, την παλιά χριστιανική συνοικία της σκλαβωμένης ακόμη Έδεσσας. Το σπίτι τους απέναντι από το πατρικό μου. Μια τυχαία ανάγνωση τον Σεπτέμβριο του 2017 με οδήγησε στα βήματα τους. Ποτέ δεν περίμενα όμως να φανταστώ τα μονοπάτια στα οποία θα με έφερνε αυτή η έρευνα. Μπροστά μου ξεδιπλώθηκε το μεγαλείο του ελληνισμού του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου. Ενός ελληνισμού που μεγαλούργησε εκτός των στενών ορίων της τότε μικρής γεωγραφικά Ελλάδας. Ήταν κατά κάποιο τρόπο η Μεγάλη Ελλάδα της νεώτερης εποχής. Οι Οικονόμου αποτέλεσαν ξεχωριστό και λαμπρό πετράδι αυτού του θησαυρού που ευεργέτησε πολλαπλά τον τόπο. Το δημοτικό στο οποίο έμαθα τα πρώτα μου γράμματα και το περικαλές Γυμνάσιο που πήγα στη συνέχεια, είχαν ενισχυθεί από την οικογένεια όπως και ο Δήμος της Έδεσσας. Ευεργετημένος έμμεσα με διαφορά ενός και πλέον αιώνα, θάθελα κλείνοντας να τους πω απλά ένα μεγάλο ευχαριστώ!

Τ Ε Λ Ο Σ

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 20ο)

Ο κλάδος του Λεωνίδα Οικονόμου

Ο Λεωνίδας, το τέταρτο παιδί του Ιωάννη Οικονόμου, μεγάλωσε κάνοντας παρέα με τον μικρό αδελφό του τον Κωστάκη. Λόγω της μικρής διαφοράς ηλικίας πήγαν στην ίδια τάξη, τόσο στο δημοτικό όσο και στο γυμνάσιο της Τεργέστης. Περνούσαν επίσης μαζί τις καλοκαιρινές τους διακοπές στο Ζέμμερινγκ (Semmering) ή στο Ζάλτσκαμμεργκουτ (Salzkammergut), τόποι διακοπών για τους εύπορους κατοίκους της Αυστροουγγαρίας.
Σύμφωνα με την επιθυμία του πατέρα του, ο Λεωνίδας πήγε να σπουδάσει το 1894 γεωπονία για τρία χρόνια στη Βιέννη, στο Hochschule für Bodenkultur. Εκεί βρέθηκε και πάλι με τον Κωστάκη που είχε αρχίσει ήδη να παρακολουθεί μαθήματα στο Πολυτεχνείο. Μετά τις σπουδές ανέλαβε τη διαχείριση των πατρικών κτημάτων. Κάθε καλοκαίρι πήγαινε για τρεις μήνες στη Ρουμανία, στο τεράστιο κτήμα Καρλίγκι, που είχε αποκτήσει ο πατέρας του όταν ήταν στη Βραΐλα. Επισκεπτόταν επίσης τα κτήματα στη Θεσσαλία, κληρονομιά της γιαγιάς του Μαρίας Χατζηπέτρου μέχρι την απαλλοτρίωση τους από την κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου. Στη Τεργέστη συμμετείχε στη διαχείριση των οικογενειακών επιχειρήσεων με τον πρωτότοκο αδελφό του Δημήτριο και ήταν μέλος διοικητικών συμβουλίων σε εταιρείες όπου η οικογένεια είχε σημαντικές συμμετοχές. Με την πώληση του κτήματος στο Καρλίγκι λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο αφοσιώθηκε αποκλειστικά στις οικογενειακές επιχειρήσεις στη Τεργέστη.

Ο Λεωνίδας Οικονόμου στα τέλη της δεκαετίας του 1920

Ο Λεωνίδας είχε δύο πάθη, την ιππασία και την παραγωγή ποιοτικού κρασιού. Η ιππασία ήταν το αγαπημένο σπορ των Οικονόμου. Τόσο αυτός όσο και ο Κωστάκης κάλπαζαν συχνά στους εξοχικούς δρόμους έξω από την Τεργέστη. Παλιοί κάτοικοι της πόλης τον θυμούνταν να ιππεύει το αγαπημένο του άλογο Figurino σε μεγάλη ηλικία με τις κόρες του. Ο Λεωνίδας συνέδεσε μόνιμα το όνομα του με την ιππασία. Διατέλεσε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα πρόεδρος του ιππικού ομίλου Τεργέστης (Società Triestina di Equitazione). Ήταν αυτός που κατασκεύασε τον μεγάλο ελλειπτικό ιππόδρομο στη Via Rossetti το 1907 και τη σχολή ιππασίας ενώ τα άλογα του πρωταγωνιστούσαν στους ιππικούς αγώνες. Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί ότι μέχρι την δεκαετία του ’30 ο ιππικός όμιλος ήταν οικογενειακή υπόθεση, αυτός πρόεδρος και o Giambattista Sordina, σύζυγος της ανηψιάς του Μαρίας Σεκιάρη, αντιπρόεδρος. Σήμερα ο ιππικός όμιλος ονομάζεται Triestino Riding Club. Έχει μεταφερθεί στην Opicina μια περιοχή έξω από την πόλη.

Μετοχή του Ιππικού Ομίλου Τεργέστης (1907) που φέρει κάτω αριστερά την υπογραφή του προέδρου του Λεωνίδα Οικονόμου

Η παραγωγή κρασιού ήταν επίσης μια αγαπημένη του δραστηριότητα. Αγόρασε μεγάλους αμπελώνες στη διπλανή Ακουιλέϊα (Aquileia ελληνικά Ακυλιεία γνωστής σήμερα για το παλαιότερο και καλύτερα σωζόμενο παλαιοχριστιανικό δάπεδο σε όλο τον κόσμο), το κρασί της οποίας ήταν φημισμένο από την αρχαιότητα. Οι λευκές ποικιλίες οίνου με τις οποίες απέκτησε βραβεία ήταν το Σωβινιόν μπλαν (Sauvignon blanc) και το τοπικό Τοκάι (Tokai). Με το τελευταίο μάλιστα έγινε ευρύτερα γνωστή η οικογένεια Λεωνίδα Οικονόμου λόγω της μεγάλης δικαστικής διαμάχης με τις αρχές της Ουγγαρίας όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Με την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Λεωνίδας κατετάγη στον αυστριακό στρατό όπου υπηρέτησε σαν αξιωματικός του ιππικού. Υπηρετούσε και αυτός στο Τιρόλο όταν πληροφορήθηκε πρώτος τον θάνατο του μικρότερου αδελφού Γιάγκου από οβίδα στο λόφο Πριαφορά. Ο θάνατος του μικρού Γιάννη συγκλόνισε όλη την οικογένεια και βύθισε σε μεγάλο πένθος τους γονείς Ιωάννη και Ελένη. Και τα τέσσερα αγόρια τους υπηρετούσαν σαν αξιωματικοί του αυστριακού στρατού. Ο Δημήτρης στο πεζικό, ο Λεωνίδας στο ιππικό, ο Κωνσταντίνος στην αεροπορία και ο Γιάγκος στο πυροβολικό. Είναι γνωστό ότι αμέσως μετά τον τραγικό θάνατο του Γιάγκου (16/6/1916) ο πατέρας ζήτησε από τον Κωστάκη να εγκαταλείψει τις ριψοκίνδυνες αεροπορικές αποστολές και να υπηρετήσει, σαν γιατρός που ήταν, στο υγειονομικό σώμα. Πράγματι, ο Κωνσταντίνος θα μετατεθεί σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Βιέννης όπου, όπως θα δούμε στη συνέχεια, έκανε την πρώτη του μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη.

Υποψιαζόμαστε ότι ανάλογες πιέσεις θα δέχτηκε από τον πατέρα του και ο δευτερότοκος Λεωνίδας. Κι αυτό γιατί εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Λεωνίδας παντρεύτηκε δυο μόλις μήνες (24/8/1916) μετά τον θάνατο του μικρού του αδελφού Γιάγκου. Να ήταν άραγε ο γάμος με την τότε εκλεκτή της καρδιάς του, τη Βίλλε, ένας τρόπος για να εγκαταλείψει την πρώτη γραμμή των μαχών;

Ο οικογενειακός πύργος Χάασμπεργκ (Schloss Haasberg) στον οποίο έγινε ο γάμος του Λεωνίδα με την Βίλλε

Ο γάμος έγινε στον πύργο Χάασμπεργκ (Schloss Haasberg) όπου είχε γεννηθεί και ζούσε η πριγκίπισσα Βιλχελμίνα (Βίλλε) τσου Βίντις – Γκρέτς (Wilhelmine zu Windisch-Graetz). Οι ρίζες του οικογενειακού δέντρου των Βίντις – Γκρέτς φτάνουν στα μέσα του 13ου αιώνα (1242) ενώ ο πύργος Χάασμπεργκ ήταν ένας από τους πολλούς που κατά καιρούς κατείχε η οικογένεια. Σήμερα τα ερείπια του πύργου κείνται στη περιοχή Καρνιόλα της δυτικής Σλοβενίας, κοντά στα ιταλικά σύνορα. Η Βίλλε (Wille), όπως ήταν το χαϊδευτικό της, ήταν το έβδομο παιδί από τα δώδεκα του πρίγκηπα Ούγκο Αλέξανδρου τσου Βίντις – Γκρέτς και της πριγκίπισσας Μαρίας Κριστιάνας φον Άουερσπεργκ – Μρόϋνερ. Πράα, καλόκαρδη και χαμογελαστή ήταν ιδιαίτερα αγαπητή στη νέα της οικογένεια. Το 1918 βρίσκουμε τον Λεωνίδα να υπηρετεί στο επιτελείο του στρατάρχη Μπόρεβιτς (Field Marshal Boroevic). Εκεί θα γνωριστεί με τον στρατηγό Αλοΐσιο φον Σένπουργκ – Χάρτενσταϊν (Alois von Schönburg-Hartenstein) μετέπειτα πεθερό του αδελφού του Κωστάκη. Ήταν η αιτία της γνωριμίας του τελευταίου με την κόρη του στρατηγού.

Η Βίλλε (Wille) την εποχή του γάμου

Οικογενειακή φωτογραφία του γάμου στην είσοδο του πύργου Χάασμπεργκ. Δίπλα στη νύφη κάθονται οι γονείς του Λεωνίδα και δίπλα στον γαμπρό οι γονείς της Βίλλε.

Ο Λεωνίδας και η Βίλλε την εποχή του γάμου τους

Οι νεόνυμφοι θα εγκατασταθούν για λίγο καιρό στο Palazzo Economo στη Τεργέστη. Το 1920 όμως με την γέννηση της πρώτης κόρης του ο Λεωνίδας θα αγοράσει ένα εντυπωσιακό μέγαρο στο Largo del Promontorio της Τεργέστης που φέρει μέχρι σήμερα το όνομα του. Πρόκειται για ένα κτίσμα των αρχών του 19ου αιώνα ιδιοκτησίας αρχικά του Άγγλου καπνέμπορα Τζώρτζ Χέμπουρν και μετέπειτα του Ούγγρου βιομηχάνου Φραντσέσκο Γκόσλετ . Το κτήριο αυτό έχει μείνει στην ιστορία γιατί είχε νοικιαστεί το 1883 στον Άγγλο πρόξενο και μεγάλο εξερευνητή – ανθρωπολόγο και γλωσσομαθή σερ Ρίτσαρντ Φράνσις Μπάρτον (Sir Richard Francis Burton) ο οποίος μετέφρασε εκεί τρία μυθικά βιβλία: Χίλια και Μία Νύχτες, Κάμα Σούτρα – η τέχνη του ινδικού έρωτα και το Μυρωδάτο Κήπο. Λέγεται ότι ο Μπάρτον μιλούσε 25 γλώσσες! Αργότερα ο Λεωνίδας θα κτίσει και ένα εξοχικό στη περιοχή Barcola βγαίνοντας από την Τεργέστη προς την Βενετία σε σχέδια του διάσημου αρχιτέκτονα Λουίτζι Βιέττι (Luigi Vietti). Αμφότερα ανήκουν σήμερα στη μοναδική εν ζωή κληρονόμο.

Η βίλα Λεωνίδα Οικονόμου στη πόλη της Τεργέστης (villa Economo di Promontorio) 

Η εξοχική βίλα του Λεωνίδα Οικονόμου (villa Economo di Bercola)

Στα τέλη του 1926 όπως ήδη γνωρίζουμε, ο Λεωνίδας θα κληθεί να προεδρεύσει στην επιτροπή διαχείρισης της Τράπεζας Χρυσοβελόνη στο Βουκουρέστι μετά τον θάνατο του Ζαννή Χρυσοβελόνη. Θα είναι αυτός που θα εισαγάγει ευρωπαϊκά πιστωτικά ιδρύματα, όπως τη βρετανική Habros Bank, στο μετοχικό κεφάλαιο της τράπεζας πράγμα που θα διευκολύνει τη σωτηρία της μετά το οικονομικό κραχ του 1929.

Ο Λεωνίδας και η Βίλλε θα αποκτήσουν τέσσερα παιδιά, τον Ιωάννη – Ούγκο – Ανδρέα (15/7/1917 – 4/11/1994), την Χριστιάνα (9/1/1920 – 29/5/2007), την Καρολίνα – Λεοντίνα (22/2/1922 – 16/8/1993) και τη Γκαμπριέλα (22/2/1928 – 18/12/2009). Τα τέσσερα παιδιά και η μητέρα τους θα αντιμετωπίσουν το 1956, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα τους, μια πρωτότυπη δικαστική διαμάχη που αφορούσε τα δικαιώματα στο κρασί Τοκάι.

Τα τέσσερα παιδιά του Λεωνίδα σε μικρή ηλικία: ο Ιωάννης, η Κριστιάνα, η Καρολίνα και η Γκαμπριέλα

Η δικαστική διαμάχη για το Τοκάι

Τον Οκτώβριο του 1956 η κρατική εταιρεία εισαγωγών εξαγωγών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ουγγαρίας Monimpex προσέφυγε στα ιταλικά δικαστήρια εναντίον της παράνομης όπως υποστήριζε χρήσης του ονόματος Τοκάι (Tokai – Tokay) από τους οίνους της οικογένειας Οικονόμου.

Ο Λεωνίδας στα αγαπημένα αμπέλια του στην Ακουίλεια

Η ουγγρική εταιρεία υποστήριξε ότι η χρήση του ονόματος Τοκάι από τους Οικονόμου δημιουργεί σύγχυση στους καταναλωτές του πασίγνωστου διεθνώς οίνου που παράγεται στην ομώνυμη περιοχή της Ουγγαρίας. Επί πλέον η οικογένεια Οικονόμου παραβίαζε τους διεθνείς κανόνες προστασίας των γεωγραφικών ενδείξεων όπως διέπονταν από τη Συμφωνία της Μαδρίτης του 1891 την οποία είχαν υπογράψει τόσο η Ιταλία όσο και η Ουγγαρία. Το δικαστήριο στη Ρώμη δικαίωσε την ουγγρική εταιρεία και απαγόρευσε με απόφαση του 1958 τη χρήση του ονόματος Τοκάι από τους Οικονόμου. Οι τελευταίοι προσέβαλαν την απόφαση αυτή στο Εφετείο της Τεργέστης υποστηρίζοντας ότι τα αμπέλια της Ακουίλεια προέρχονται από τις τοπικές ποικιλίες της περιοχής του Frioul οι οποίες καλλιεργούνται στη περιοχή της Βενετία και του Τρεβίζο για τουλάχιστον έναν αιώνα. Επί πλέον ο ιταλικός οίνος είναι λευκός και ξηρός και δεν έχει καμιά σχέση με τον γλυκύ επιδόρπιο οίνο της Ουγγαρίας πράγμα το οποίο αναφέρεται καθαρά στην ετικέτα. Συνεπώς δεν υπήρχε πρόβλημα σύγχυσης του καταναλωτή. Το Εφετείο σε μια μακροσκελή απόφαση του 1959 ανατρέπει την πρωτόδικη απόφαση δίνοντας δίκαιο στην οικογένεια Οικονόμου. Η ουγγρική εταιρεία όμως δεν τα παρατάει. Ζητά αναίρεση της απόφασης αυτής στον ιταλικό Άρειο Πάγο (Tribunale di Cassazione) ο οποίος σε μιαν ιστορική απόφαση του 1962 τελεσιδικεί υπέρ της οικογένειας Οικονόμου και αναγνωρίζει ότι το Tokai friulano καλώς καλλιεργείται και ονομάζεται έτσι στις περιοχές του Φριούλ.

Πίσω όμως έχει η αχλάδα την ουρά της!

Το 1993 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και η – ελεύθερη πλέον – Δημοκρατία της Ουγγαρίας υπογράφουν μια συμφωνία για την προστασία των γεωγραφικών ενδέιξεων. Η συμφωνία αυτή προβλέπει ότι η χρήση ίδιων ονομάτων από την άλλη πλευρά, όπως το Τοκάι από την Ιταλία, θα παύσει να ισχύει μετά από μια περίοδο προσαρμογής που έληγε το 2007. Η συμφωνία αυτή γίνεται μέρος της ιταλικής νομοθεσίας χωρίς οι υπηρεσίες της Ιταλίας να προβάλουν κάποια ένσταση. Το 2002 η περιοχή της Βενετίας ξυπνά και προσβάλει στα ιταλικά διοικητικά δικαστήρια την ιταλική νομοθεσία που προέβλεπε παύση του ονόματος Τοκάι το 2007. Τα ιταλικά δικαστήρια, όπως γίνεται συχνά σε δύσκολες περιπτώσεις, ζήτησαν από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων την έκδοση προδικαστικής απόφασης. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο με απόφαση του στις 12 Μαΐου 2005 τονίζει ότι το Tokai friulano δεν αποτελεί γεωγραφική ένδειξη όπως ορίζει η κοινοτική νομοθεσία διότι δεν είναι εγγεγραμμένο στο παράρτημα των γεωγραφικών ενδείξεων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Απλά ήταν καταγεγραμμένο στους εθνικούς καταλόγους των ποικιλιών αμπέλου που αναγνωρίζεται μόνο στην Ιταλία. Έτσι λοιπόν η καλύτερα οργανωμένη διοίκηση της Ουγγαρίας κέρδισε μετά από 49 χρόνια το αποκλειστικό δικαίωμα στην ονομασία Τοκάι (Tokaj). Το 2005 όμως μάλλον δεν θα υπήρχε ενδιαφέρον πια από τις δυο εν ζωή τότε κληρονόμους της οικογένειας Οικονόμου για την ονομασία των κρασιών!

Το δελτίο τύπου της απόφασης για το Τοκάι από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο

Ποιά ήταν όμως η εξέλιξη των παιδιών του Λεωνίδα;

O Ιωάννης Ούγκο (15/7/1917 – 4/11/1994) θα σπουδάσει νομικά και με την αποφοίτηση του θα κληθεί στον ιταλικό στρατό όπου θα υπηρετήσει σαν αξιωματικός. Θα λάβει μέρος στις ιταλικές επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική και μετά την ήττα των Ιταλών από τους Άγγλους θα συλληφθεί. Θα μεταφερθεί σαν αιχμάλωτος πολέμου στην Ινδία όπου θα παραμείνει μέχρι το τέλος του πολέμου. Το Φεβρουάριο του 1957 θα παντρευτεί την Λαντισλάγια φον Μέραν (Ladislaja von Meran), στο Στάιντς (Stainz) της Αυστρίας ένας γάμος όμως που γρήγορα θα διαλυθεί. Σε δεύτερο γάμο θα παντρευτεί τον Δεκέμβριο του 1962 την Πολυξένη Αφεντούλη, κόρη ελληνικής οικογένειας της Τεργέστης. Θα αποκτήσουν μια κόρη, την ωραία Έλενα Οικονόμου (Elena Economo) η οποία ζει πάντα στις δυο βίλες του παππού της.

Ο Ιωάννης Ούγκο με τη δεύτερη γυναίκα του την Πολυξένη Αφεντούλη στη Βενετία

Ο Jean-François Fogel στο βιβλίο Morand-Express περιγράφει την συνάντηση του με τον Ιωάννη Ούγκο (βαρώνο Τζιοβάνι όπως τον αποκαλεί) όταν τον επισκέφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 στο γραφείο του στη παλιά πόλη. “Έχω μόνο ένα κορίτσι, μετά από μένα, το όνομα Οικονόμου θα εξαφανιστεί” μου λέγει. Κάθομαι πίσω από ένα μικρό τραπέζι: ο σταυροειδής άξονας υποχωρεί όταν βάζω τα πόδια μου πάνω του. “Μην ανησυχείς,” είπε ο βαρώνος, “όλα εδώ είναι παλιά”. Είναι εξηντάρης. Ένας νοσταλγικός εξηντάρης: οικογενειακές φωτογραφίες μιας άλλης εποχής μέσα σε καρυδένια πλαίσια είναι τοποθετημένα πάνω στα έπιπλα. Στον τοίχο, τα πορτρέτα των προγόνων: ο παππούς απέναντι του, ο πατέρας πίσω του. Τους δείχνει με το δάκτυλο κάθε φορά που τους ονομάζει….Από μια κόκκινη θήκη, τραβάει ένα φύλλο χαρτιού μήκους σχεδόν τεσσάρων μέτρων: το οικογενειακό δέντρο της οικογένειάς του. Ο Paul Morand είναι σε ένα κλάδο, μαζί με τραπεζίτες, μερικούς πρίγκιπες, έναν ανιψιό προέδρου και τον καθηγητή που ανακάλυψε την εγκεφαλίτιδα. Μοίρες ανθρώπων που διασταυρώνονται πάνω από σύνορα. Ο παππούς του ο βαρώνος Τζιοβάνι Οικονόμου ήταν Έλληνας. Ο πατέρας του ήταν Αυστριακός. Ο ίδιος είναι Ιταλός. Η οικογένειά του πόνταρε σε όλες τις εθνικότητες: οι Οικονόμου τα κατάφεραν κάτω από κάθε χρώμα. Αλλά σήμερα, προσθέτει ο βαρώνος με ειλικρίνεια, οι δουλειές δεν πάνε καθόλου καλά στη Τεργέστη“.

Ιωάννης κα Πολυξένη την εποχή του γάμου τους

Η μοναχοκόρη του Ιωάννη και της Πολυξένης – και τελευταία απόγονος με το διάσημο επώνυμο – Έλενα Οικονόμου

Η δευτερότοκη Χριστιάνα θα παντρευτεί τον Φρήντριχ φον Ζάϊλερν ουντ Άσπανγκ (Friedrich von Seilern und Aspang) τον αποκαλούμενο Μπόϋ. Θα αποκτήσουν τρία αγόρια. Τον Γιοχάνες Κρίστιαν (John – 2/10/1951), τον Πετερ Καρλ (Peter – 31/12/1952) και τον Φράνσις Τασσίλο (Francis – 15/12/1954). Και οι τρεις θα ασχοληθούν με χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τα λεγόμενα Hedge Funds.

Ο Λεωνίδας οδηγεί την κόρη του Κριστιάνα για τον γάμο της στην εκκλησία

Οι νεόνυμφοι Κριστιάνα και Φρήντριχ Ζάιλερν εξέρχονται από την εκκλησία Σαν Τζιούστο της Τεργέστης

Η Κριστιάνα Οικονόμου και ο Φρήντριχ Ζάιλερν

Η Κριστιάνα και ο Φρήντριχ με τα δυο πρώτα τους παιδιά, τον Τζων και τον Πήτερ

Οι τρεις γιοί της Κριστιάνας και του Φρήντριχ όπως είναι σήμερα, Τζων, Πήτερ και Φράνσις

Ο Τζων, απόφοιτος πολιτικών επιστημών του πανεπιστημίου της Γενεύης, θα είναι συνιδρυτής του Alpha Asset Management και μετά την πώληση του θα ιδρύσει την Shelley Capital. Είναι παντρεμένος (1982) με την Αγλαΐα φον Τούρν και έχει τρεις κόρες, την Αλεξάνδρα, τη Τζωρτζίνα και την Σεσίλια.

O Πήτερ θα δουλέψει σε διάφορες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων και στη γνωστή μας Hambros Bank, πριν ιδρύσει στο Λονδίνο το δικό του Hedge Fund με την επωνυμία Seilern Investment Management του οποίου είναι πρόεδρος. Πρόκειται για μικρή επιχείρηση η οποία όμως έχει αξιόλογα αποτελέσματα και έχει αποσπάσει βραβεία για την ποιότητα της διαχείρισης. Η άποψη του για τις οικονομικές εξελίξεις του 2018 και τις προσδοκίες του 2019 έχει μεγάλο ενδιαφέρον.  Είναι παντρεμένος (1981) με την Καρολίνα φον Γκόες και έχει τρία παιδιά, την Έλενα, την Φιλίππα και τον Καρλ – Ούγκο.

Ο τριτότοκος Φράνσις είναι αντιπρόεδρος του Seilern Investment Management ενώ έχει ιδρύσει μαζί με τον πρίγκηπα Μιχαήλ του Λίχτενσταϊν την εταιρεία Industrie- und Finanzkontor με έδρα φυσικά το Λίχτενσταϊν. Είναι παντρεμένος (1979) με την Αγλαΐα φον Ρώϋτερ και έχουν τέσσερα παιδιά, τον Άντον, την Αναμπέλλα, τον Τασσίλο και την Καρολίνα.

Ο κλάδος του Λεωνίδα Οικονόμου

Οι τελευταίες δυο κόρες του Λεωνίδα φαίνεται ότι δεν παντρεύτηκαν. Η Γκαμπριέλα αγαπούσε πολύ τη Ελλάδα. Την είχε επισκεφτεί μάλιστα προσκεκλημένη σε διάφορα ιατρικά συνέδρια προς τιμήν του διάσημου θείου της Κωνσταντίνου. “Η θεία μου – λέει η Έλενα, ανιψιά, κόρη του Τζιοβάνι – ήταν η προτελευταία της οικογένειας, η τελευταία είμαι εγώ. Ήταν μια γυναίκα που λαμποκοπούσε και πολύ εργατική. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο όταν δεν συνηθιζόταν σε γυναίκες και εξακολουθούσε να εργάζεται ακόμη και σε δουλειές μη γυναικείες. Η ενέργεια και η φρεσκάδα της σε μάγευαν. Σκεφτείτε ότι στα 78 είχε πάρει μαθήματα πληροφορικής”.

Δυστυχώς κανένα μέλος της οικογένειας δεν επισκέφτηκε την Έδεσσα, την πόλη από όπου ξεκίνησαν όλα. Η Γκαμπριέλα το είχε καημό, ο καρκίνος όμως την πρόλαβε πριν από εννέα χρόνια.

Επόμενο…

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 19ο)

Οι απόγονοι του Γιόζεφ και της Ελένης Τράουτμανσντορφ – Οικονόμου

Ο βαρώνος Δημήτριος, αυτός που επισκέφτηκε την Έδεσσα τον Αύγουστο του 1930, έκλεισε τα μάτια του τον Νοέμβριο του 1951, μετά από μια ζωή γεμάτη από επιτυχίες αλλά και σημαδεμένη από μεγάλες τραγωδίες, όπως ο πρόωρος θάνατος του πρωτότοκου γιου του Τζακ και η βάρβαρη εκτέλεση της δευτερότοκης κόρης του Ελένης και του άντρα της Γιόζεφ. Τα τρία τους παιδιά ζουν και χαίρονται σήμερα τα δικά τους παιδιά και εγγόνια στις όμορφες οικογένειες τους. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

————-

Οι Ντιντισέμ (Les Didisheims)

Λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του βαρώνου Δημητρίου, η εγγονή του Μόνικα θα παντρευτεί στη Βιέννη τον Μισέλ Ντιντισέμ (Michel Didisheim), γιο Βέλγων αντιστασιακών στη ναζιστική λαίλαπα. Ζώντας τα τελευταία 36 χρόνια στις Βρυξέλλες, δεν κρύβω ότι ένιωσα μεγάλη – και ευχάριστη – έκπληξη όταν πριν από λίγες μέρες η παρούσα έρευνα με οδήγησε στην ‘ανακάλυψη’ ότι η γνωστή οικογένεια των Ντιντισέμ έχει σχέση με τους Οικονόμου!

Ο Μισέλ Ντιντισέμ είναι γιος του δικηγόρου Ρενέ Ντιντισέμ (René Didisheim), γόνου παλιάς αλσατικής οικογένειας, και της Κλαίρης Μαιγκρέ ντε Πρίς (Claire Maigret de Priches). Ο Ρενέ, διδάκτωρ νομικής, μέλος της βελγικής αντίστασης στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία. Το 1941, μετά την κατοχή του Βελγίου, απεφάσισε να συνεχίσει τον πόλεμο πηγαίνοντας στην Αγγλία. Έφεδρος υπολοχαγός την εποχή εκείνη, διαφεύγει στη Γαλλία και μετά διασχίζει τα Πυρηναία με τα πόδια για την Ισπανία όπου και συλλαμβάνεται. Μετά από δυο μήνες σε κατ’ οίκον περιορισμό διαφεύγει, πάλι με τα πόδια, στη Πορτογαλία και από εκεί στο Γιβραλτάρ. Στο πλοίο για το Λονδίνο συναντά τον ταγματάρχη Ζαν Πιρόν (Jean Piron). Στην Αγγλία σχηματίζουν τη θρυλική ταξιαρχία Πιρόν (brigade Piron) του Ελεύθερου Βελγίου με εθελοντές που προέρχονται από πολλές χώρες. Μετά την απόβαση στη Νορμανδία η ταξιαρχία συμμετέχει στις μάχες για την απελευθέρωση της βόρειας ακτής της Γαλλίας και στις 4 Σεπτεμβρίου 1944 εισέρχεται θριαμβευτικά στις Βρυξέλλες. Με τον βαθμό του έφεδρου λοχαγού πλέον συμμετέχει στην απελευθέρωση του υπόλοιπου Βελγίου και των Κάτω Χωρών καθώς και στην κατοχή της Ρηνανίας στη Β. Βεστφαλία. Για τις υπηρεσίες στην πατρίδα του, ο βασιλιάς Μποντουέν (Baudouin) θα του απονείμει τον τίτλο του βαρώνου.

Η μητέρα του Μισέλ, Κλαίρη, μπαίνει και αυτή στην αντίσταση – με κωδικό όνομα “Ιουλιέτα” – μετά την κατάληψη του Βελγίου από τους Ναζί. Τον Αύγουστο του 1942 συλλαμβάνεται από την Γκεστάπο. Καταδικάζεται σε θάνατο στο Έσσεν και εκτοπίζεται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης γυναικών του Ράβενσμπρυκ (Ravensbrück). Στο στρατόπεδο αυτό γίνονταν οι εκτελέσεις των καταδικασμένων σε θάνατο γυναικών αλλά και αποτρόπαια ιατρικά πειράματα έως ότου άντεχε ο οργανισμός τους. Στη Κλαίρη έκαναν ενέσεις με μολυσμένο από τύφο αίμα για την παραγωγή ορρού. Ο σουηδικός Ερυθρός Σταυρός, που συνόδευε τα συμμαχικά στρατεύματα κατά την απελευθέρωση, πρόλαβε να την γλυτώσει από τον θάνατο τον Απρίλιο του 1945.

Ο Ρενέ και η Κλαίρη Ντιντισέμ

Ο Μισέλ θα κάνει τις γυμνασιακές του σπουδές σε Βρυξέλλες και Λονδίνο. Θα συνεχίσει με πολιτικές επιστήμες στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών και οικονομία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Το 1952, θα συμμετάσχει εθελοντικά στον πόλεμο της Κορέας, και με την εξαιρετική γνώση των αγγλικών, θα λάβει μέρος με την βελγική αντιπροσωπεία στη διάσκεψη ειρήνης του 1954. Θα αρχίσει την επαγγελματική του καριέρα στον εθνικό αερομεταφορέα Σαμπένα (Sabena). Μετά θα κληθεί στο γραφείο του πρωθυπουργού Γκαστόν Έσκενς (Gaston Eyskens) όπου αναγνωρίζεται η εξαιρετική ευφυΐα και οξυδέρκεια του. Γρήγορα θα τεθεί επικεφαλής των γραφείων των υπουργών Συντονισμού, Εξωτερικού Εμπορίου και Συνεργασίας και Ανάπτυξης. Από το 1962 και μέχρι το 1986 ο Μισέλ θα κληθεί να δουλέψει πλάι στον πρίγκηπα – και μελλοντικό βασιλιά – Αλβέρτο, πρώτα σαν γραμματέας του και αργότερα σαν διευθυντής του πολιτικού του γραφείου. Το 1976 ο βασιλιάς Μποντουέν θα του ζητήσει να βοηθήσει στην ίδρυση και διεύθυνση του Ιδρύματος Μποντουέν, την προεδρία του οποίου διατήρησε μέχρι το 2001. Με την ενθάρρυνση του πρίγκηπα Αλβέρτου θα αναλάβει δράσεις υπέρ του περιβάλλοντος και υπέρ της διάσωσης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς των Βρυξελλών, συνιδρύοντας τις αντίστοιχες οργανώσεις (Inter-Environnement Bruxelles, Quartier des Arts). Επίτιμο μέλος του Λέσχης της Ρώμης, δίδαξε τόσο στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λουβαίνης όσο και στο Ευρωπαϊκό Κολλέγιο της Μπρύζ. Μετά την συνταξιοδότηση του θα ασχοληθεί επιτυχώς με την ιστορική λογοτεχνία εκδίδοντας τρία βιβλία [‘Les Rois ne meurent jamais’, ‘Τu devais disparaître!’ και ‘Pour le sourire d’une tortue’].

Για την ιστορία ας αναφέρουμε ότι η μικρότερη αδελφή του Μισέλ, η Φρανσίν (Francine), με τον γιατρό σύζυγο της Μπερνάρ ντε λα Γκορς (Bernard de la Gorce) ίδρυσαν στο Βέλγιο την φιλανθρωπική οργάνωση “Βοήθεια στους αναξιοπαθούντες – Τέταρτος Κόσμος {A. T. D. – Quart Monde (Aide à Toute Détresse)} που αποτελεί και σήμερα την κορυφαία φιλανθρωπική οργάνωση του Βελγίου.

Η γνωριμία του Μισέλ με την Μόνικα έγινε τυχαία στη διάρκεια ενός ταξιδιού της τελευταίας σε μια φίλη της στις Βρυξέλλες. Η Μόνικα θέλησε να επισκεφτεί την Αμβέρσα και το λιμάνι της για το οποίο είχε ακούσει τόσα πολλά. Η φίλη της οργανώνοντας το ταξίδι ζήτησε από τον οικογενειακό φίλο Μισέλ Ντιντισέμ να τις ξεναγήσει. Στον περίπατο στις αποβάθρες του λιμανιού η Μόνικα γλίστρησε και βρέθηκε στη θάλασσα ανάμεσα σε ένα πλοίο και την αποβάθρα. Ο Μισέλ κατάφερε να την ανασύρει από τη θάλασσα και από τότε παραμένουν αχώριστοι! Ο γάμος τους έγινε στις 8 Φεβρουαρίου 1956 στη Βιέννη, αυτός γιος Βέλγων και αυτή κόρη Αυστριακών αντιστασιακών.

Ο γάμος του Μισέλ και της Μόνικας στη Βιέννη (8/2/1956)

Ο Μισέλ και η Μόνικα θα αποκτήσουν πέντε παιδιά: τον Κριστόφ (Johannes – Christophe), τον Φρεντερίκ (Frédéric), τον Φρανσουά (François), τη Ναταλί (Nathalie) και την Φλοράνς (Florence).

Η γενεαλογική γραμμή του Μισέλ και της Μόνικας Ντιντισέμ

Ο Κριστόφ, που ασχολήθηκε με επιχειρήσεις, παντρεύτηκε την Αμερικανο-Ιταλίδα ζωγράφο και γλύπτρια Κλοτίλδη Ανκαρίνι με την οποία απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Ο γιος τους Κωνσταντίνος, ένας ελπιδοφόρος σκηνοθέτης και φωτογράφος κινηματογράφου, θα βρει τραγικό θάνατο τον Μάρτιο του 2017 στις ιταλικές Άλπεις από μια χιονοστιβάδα προσπαθώντας να σώσει δυο φίλους του. Κι ενώ κατάφερε να σώσει τους φίλους του, ο ίδιος καταπλακώθηκε από ένα δεύτερο κύμα χάνοντας την δική του ζωή στα είκοσι έξι του χρόνια. Η σωτηρία συνανθρώπων διακυβεύοντας τη δική τους ζωή ήταν πάντα το χαρακτηριστικό της οικογένειας Ντιντισέμ! Το μικρό φιλμ που γύρισε αμέσως μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 22ης Μαρτίου 2016 στις Βρυξέλλες είναι ένα μικρό δείγμα του πρωτότυπου στυλ και της έμπνευσης του. Τίτλος του φιλμ ‘Λέξεις Μαρτίου 22, 2016’ (words of march 22, 2016).

Τα τρία αδέλφια Κριστόφ, Φρανσουά και Ναταλι

Ο αδικοχαμένος Κωνσταντίνος επί το έργον: ησυχία! Δίπλα σχέδιο με μονοκονδυλιά.

Η οικογένεια του Κριστόφ Ντιντισέμ σε ποδηλατική εκδρομή.

Ο Φρανσουά εξέπληξε τις Βρυξέλλες το 2003 με τις 187 αγελάδες “Art on Cow” διασκορπισμένες σε όλη τη πόλη.

Ο Φρανσουά με την πριγκίπισσα Λέα του Βελγίου και το ζεύγος Ολιβιέ Ντασώ. Ο Ολιβιέ είναι απόγονος της Νοεμί, συζύγου του Μοΐς Αλλατίνι της Θεσσαλονίκης, και πρόεδρος του ομίλου εταιρειών Ντασώ.

Oικογενειακή φωτογραφία του Μισέλ και της Μόνικας Ντιντισέμ

—————

Οι Τράουτμανσντορφ (The Trauttmansdorffs)

Ο δευτερότοκος Ιωάννης θα παντρευτεί το 1967 τη Μαρία – Χριστίνα (Maria Christina Czernin von und zu Chudenitz) και θα ζήσουν στον οικογενειακό πύργο του Πότενμπρουν της Κάτω Αυστρίας. Εκεί θα ασχοληθεί με την μεγάλη δασική έκταση της οικογένειας και την υλοτομία. “Μ’αρέσει πολύ να δουλεύω στο δάσος’ θα πει σε μια συνέντευξη πριν από μερικά χρόνια. ‘Σε αντίθεση με μια διανοητική δραστηριότητα, οι επιτυχίες είναι άμεσα ορατές’.

Ο Ιωάννης και η Χριστίνα παντρεύτηκαν το 1967 (από το προσωπικό τους αρχείο).

Το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας Τράουτμανσντορφ πάει πίσω στο 984, ενώ ο παλιότερος γνωστός τάφος της οικογένειας είναι του Χέραντ φον Τράουτμανσντορφ του 13ου αιώνα. Η οικογένεια απέκτησε όμως την μεγάλη πολιτική δύναμη και επιρροή με τον 11ο προπάππο του, τον Μαξιμιλιανό (Maximilian, Freiherr von und zu Trauttmansdorff) ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στον Τριακονταετή Πόλεμο μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών (1618 – 1648). Ήταν κύριος σύμβουλος του αυτοκράτορα Φερδινάνδου του 2ου και πρωθυπουργός του Φερδινάνδου του 3ου της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτός ήταν και ο κύριος συντελεστής της Ειρήνης της Βεστφαλίας που σηματοδότησε και το τέλος του Τριακονταετούς.

Ο Ιωάννης Τράουτμανσντορφ στον πύργο του στο Πότενμπρουν

Τον Ιωάννη δεν τον απασχολούν όμως τα περασμένα μεγαλεία ούτε οι αριστοκρατικοί τίτλοι. “Δεν σημαίνουν τίποτα αυτά για μένα. Είμαι αφοσιωμένος στις αξίες, την ειλικρίνεια, το ηθικό θάρρος. Η κληρονομιά δεν ανήκει μόνο στην οικογένεια αλλά και σε ευρύτερο αριθμό φτωχών δικαιούχων. Ίσως αυτή η θέση να εξηγείται από το αριστοκρατικό παρελθόν, ότι δηλαδή η οικογενειακή ιστορία ήταν πάντα συνδεδεμένη με μια κοινωνική αποστολή. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που μου δείχνουν υπερβολικά μεγάλο σεβασμό, που με θεωρούν ανώτερο τους. Αλλά αποκαθιστώ τα πράγατα αμέσως”.

Για τον θάνατο των γονιών του αναφέρεται στις ‘Αναμνήσεις’ του όπως παρουσιάστηκαν στη προηγούμενη ανάρτηση. Θυμάται ακόμη ότι ο πύργος Πότενμπρουν ήταν σε μαύρο χάλι μετά την ανεξαρτησία. Οι Ρώσοι φεύγοντας το 1955 το παρέδωσαν σε κατάσταση κατάρρευσης. Με πολύ μόχθο και την βοήθεια των συγχωριανών του έγινε δυνατή η αποκατάσταση του. Σήμερα είναι ένα πραγματικό στολίδι.

Εδώ ίσως χρειάζεται να αναφερθεί η ιδιότυπη κατάσταση κατοχής της Αυστρίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 9 Ιουλίου 1945 οι τέσσερις συμμαχικές δυνάμεις συμφώνησαν τα σύνορα των ζωνών κατοχής όπως εμφανίζονται στον πιο κάτω χάρτη. Το Φόραρλμπεργκ (Vorarlberg) και το Βόρειο Τυρόλο ανήκαν στη γαλλική ζώνη (γαλάζιο χρώμα στον χάρτη). Το Σάλτσμπουργκ και η Άνω Αυστρία νότια του Δούναβη στην Αμερικανική Ζώνη (μπλε χρώμα). Το Ανατολικό Τιρόλο, η Καρινθία και η Στυρία στη Βρετανική Ζώνη (πράσινο χρώμα). Τέλος το Μπούγκερλαντ (Burgenland), η Κάτω Αυστρία και η περιοχή Μούλφιερτελ (Mühlviertel) της Άνω Αυστρίας, βόρεια του Δούναβη, στη Σοβιετική Ζώνη (κόκκινο χρώμα). Το ιστορικό κέντρο της Βιέννης χαρακτηρίστηκε διεθνής ζώνη, όπου οι δυνάμεις κατοχής άλλαζαν κάθε μήνα. Η κατοχή τέλειωσε όταν ο διάδοχος του Στάλιν, Χρουτσώφ, δέχτηκε την δημιουργία μιας ανεξάρτητης Αυστρίας το 1955. Το Πότενμπρουν και το Ζανκτ Πέλτεν τα οποία ανήκουν στη Κάτω Αυστρία ήταν λοιπόν υπό σοβιετική κατοχή μέχρι το 1955.

Χάρτης συμμαχικών ζωνών

Ας σημειώσουμε ότι η ευρύτερη οικογένεια είχε και άλλους διάσημους πύργους όπως ο πύργος Τράουτμανσντορφ στο Μεράνο του Νότιου Τυρόλου όπου πήγαινε συχνά η αυτοκράτειρα Σίσσυ (Schloss Trauttmansdorff), το μπαρόκ παλάτι Τράουτμανσντορφ στη Βιέννη (Palais Trauttmansdorff) το οποίο είχε αγοράσει ο Μαξιμιλιανός το 1627 και το παλάτι Τράουτμανσντορφ στο Γκράτς (Graz – Palais Trauttmansdorff) που είχε αγοράσει ο Σιγισμούνδος φον Τράουτμανσντορφ το 1616.

Ο Ιωάννης και η Χριστίνα θα αποκτήσουν τέσσερα παιδιά: την Ελένη – Μόνικα (1968), την Γκαμπριέλα – Ελεονόρα (1969), τον Ιωάννη – Παύλο (1970) και την Ελισάβετ (1979).

Η γενεαλογική γραμμή του Ιωάννη και της Χριστίνας Τράουτμανσντορφ

Η πρωτότοκη Ελένη θα παντρευτεί τον ευγενή Μιχαήλ Μπούμπνα – Λίτιτς (Michael Bubna-Litic) ο οποίος είναι μηχανικός τοπογράφος και δασολόγος. Ζουν σε αγροικία κοντά στο St Pölten σε ιδιόκτητη έκταση 9.500 στρεμμάτων δίπλα στον Δούναβη. Το κτήμα αποτελείται στο μεγαλύτερο μέρος από δάση. Ο Μιχαήλ, εκτός από την διαχείριση της ιδιόκτητης εκμετάλλευσης μέσω της οικογενειακής εταιρείας PAN – Forest, δίνει σεμινάρια στο ινστιτούτο δασών της περιοχής και είναι μέλος σε διοικητικά συμβούλια εταιρειών που διαχειρίζονται κειμήλια αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (παλιούς πύργους και μοναστήρια). Συγχρόνως είναι μέλος της επιστημονικής επιτροπής του πανεπιστημιακού μαθήματος ‘Διαχείριση Αγροτικών εκμεταλλεύσεων’ του Πανεπιστημίου Φυσικών Πόρων Βιέννης – στο οποίο είχε φοιτήσει πριν από έναν αιώνα ο Λεωνίδας Οικονόμου – και της Επιτροπής Αλιείας της περιοχής του. Στην ιδιοκτησία ανήκουν και τρεις αλιευτικές ζώνες με αξιόλογη παραγωγή ψαριών καθώς επίσης και ένα αμπέλι 100 στρεμμάτων που παράγει οίνους με την ένδειξη ‘Κόμης Μπούμπνα’ (Graf Bubna). Η οικογένεια της Ελένης και του Μιχαήλ έλαβε μέρος και στην αυστριακή ταινία ‘Τι είναι αγάπη’ (What is Love by Ruth Mader) όπου παρουσιάζεται η καθημερινότητα της ζωής πέντε οικογενειών με διαφορετικές επαγγελματικές ασχολίες και κοινωνικές καταβολές. Έχουν αποκτήσει τρία αγόρια.

Η οικογένεια Μπούμπνα σε σκηνή από το φιλμ What is Love στο οποίο πρωταγωνιστεί.

Οι οίνοι της οικογένειας φέρουν την ένδειξη ‘Graf Bubna’.

Η Γκαμπριέλα παντρεύτηκε το 1988 τον γιατρό Γκέοργκ Ερτ (Georg Erd) με τον οποίο απέκτησε έξι παιδιά. Η Γκαμπριέλα σπούδασε γερμανική φιλολογία αλλά τελικά την κέρδισε το παιδικό θέατρο. Είναι ιδιαίτερα δραστήρια με τον σύζυγο της Γκέοργκ στις εκδηλώσεις της εκκλησιαστικής ενορίας. Κάνουν πράξη το ‘αγαπάτε αλλήλους’ έχοντας αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο στη περίθαλψη και φιλοξενία προσφύγων από Συρία και Αφγανιστάν στη περιοχή όπου ζουν.

Η Γκαμπριέλα (από θεατρική παράσταση) και ο Γκέοργκ Ερτ

Ο τριτότοκος Ιωάννης – Παύλος παντρεύτηκε to 1994 την Δωροθέα Τέσμαρ (Dorothea Τessmar – Pfohl) με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Την χρονιά εκείνη ξεκινά και η ιστορία της εταιρείας του ImWind στο Pottenbrunn. Είναι η χρονιά που παραλαμβάνει την αγροτική και δασική επιχείρηση από τον πατέρα του. Έχοντας βαθειά οικολογική συνείδηση και επιθυμία για καινοτομία, ο Ιωάννης αποφασίζει την μετεξέλιξη του από παραγωγός αγροτικών και δασικών προϊόντων σε παραγωγό ενέργειας. Μετά από μια πρώτη προσέγγιση στο θέμα της ενέργειας, θέτει σαν στόχο να παράγει 100% ενέργεια χωρίς ρύπους έχοντας σαν πρώτη ύλη το νερό, τον αέρα και τον ήλιο. Μετά την δημιουργία αιολικού πάρκου στο κτήμα του, εξαπλώνεται ραγδαία και σε άλλες περιοχές της Αυστρίας. Από το 1998 συμμετέχει σε προγράμματα παραγωγής σε Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Ισπανία. Το 2002 θα κατασκευάσει ένα σταθμό παραγωγής σε ύψος 1900 μέτρων, τον ψηλότερο τότε στο κόσμο. Συγχρόνως εισέρχεται και στον τομέα κατασκευής οικιών ενώ μια νέα εταιρεία του παράγει ζεστό νερό για οικοδομές στο Πότενμπρουν από υποπροϊόντα δασικών και ξυλουργικών εργασιών (πριονίδι). Σήμερα ο Ιωάννης είναι ο μεγαλύτερος ιδιώτης παραγωγός αιολικής ενέργειας στην Αυστρία. Η σύζυγος του, Δωροθέα, είναι πτυχιούχος πανεπιστημιακής σχολής δημοσιογραφίας και έχει αναλάβει τις δημόσιες σχέσεις των εταιρειών τους.

Ο Ιωάννης – Παύλος στον πύργο Πότενμπρουν

Η μικρότερη κόρη Ελισάβετ εργάζεται σαν φυσιοθεραπεύτρια. Είναι ειδικευμένη στο Ρόλφεριν (Rolferin), μια μοντέρνα μέθοδο που βοηθά την ορθοστασία και την σωστή κίνηση. Το 2001 παντρεύτηκε τον Λέοναρντ Μέρκενς (Leonhard Merckens) και απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Ο Λέοναρντ αφού σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων σε Γερμανία, Γαλλία και ΗΠΑ, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στον τομέα των επιχειρηματικών συμβουλών. Στη συνέχεια εργάστηκε σε εκτελεστικό επίπεδο στη βιομηχανία χαρτιού και στη διαχείριση αποβλήτων. Γρήγορα όμως αποφάσισε να εφαρμόσει ένα προσωπικό στιλ διοίκησης σε δικιά του εταιρεία. “Χρειάζεται ένας συνδυασμός συναισθηματικών και τεχνικών δεξιοτήτων. Πρέπει να παρουσιάζετε στους υπαλλήλους τα οφέλη, να τους κάνετε να συμμετέχουν και να είναι σε θέση να λαμβάνουν αποφάσεις. Για να γίνει αυτό, πρέπει να είστε αυθεντικός ως ηγέτης” θα τονίσει σε μια συνέντευξη του. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό σημαίνει ότι ποτέ δεν ζητάτε να γίνει κάτι που δεν είστε έτοιμοι να κάνετε οι ίδιοι. Το 2013 αποφάσισε να αγοράσει την εμπορική εταιρεία Hirschalm που ειδικεύεται σε προϊόντα που έχουν σαν πρώτη ύλη τα ελαφοκέρατα.

Η Ελισάβετ και ο Λέοναρντ Μέρκενς

Οικογενειακή φωτογραφία του Ιωάννη και της Χριστίνας Τράουτμανσντορφ (από τη προσωπική τους συλλογή).

—————–

Οι Κίνσκυ (The Kinskys)

Η μικρότερη κορη του Γιόζεφ και της Ελένης, η Ελεονόρα, παντρεύτηκε το 1964 τον ευγενή Γιοχάνες (Χανς) Κίνσκυ (Johannes Kinsky von Wchinitz und Tettau). Ο Χανς, από παλιά αριστοκρατική οικογένεια της Βοημίας η οποία επίσης αναδείχτηκε στον Τριακονταετή Πόλεμο (1618 – 1648), γεννήθηκε στις 22 Μαρτίου 1937 στη Πράγα. Τα πρώτα οκτώ χρόνια της παιδικής του ηλικίας τα πέρασε στο τεράστιο οικογενειακό αγρόκτημα μεταξύ Pilsen και Budweis, μέρη πασίγνωστα από τις ομώνυμες και διάσημες μπύρες. Το έτος 1945 η οικογένεια καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι γονείς του με τα έξι παιδιά συνελήφθησαν από τους Ρώσους και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μετά από έξι μήνες, η οικογένεια μεταφέρθηκε στη Βαυαρία. Εκεί ο Χανς τέλειωσε την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Στη συνέχεια σπούδασε γεωπονία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης από όπου πήρε το δίπλωμα του και μετά έφυγε για πρακτική εξάσκηση σε αγρόκτημα στη British Columbia του Καναδά. Η γνωριμία του με την Ελεονόρα τον έφερε πίσω στην Ευρώπη και εγκαταστάθηκαν στο αγρόκτημα της στον Πύργου Σταντλ (Schloss Stadl) κοντά στο Γκράτζ. Μαζί δούλεψαν στο μεγάλο δασικό κτήμα όπου και ανέθρεψαν τα τέσσερα παιδιά τους: την Ανριέτα (Henriette), τον Ανδρέα (Andreas), την Αγλαϊα (Aglaë) και τη Μαρία (Marie).

Η γενεαλογική γραμμή της Ελεονόρας και του Χανς

Ο Χανς δεν κρατούσε πίκρα για την απώλεια της τεράστιας οικογενειακής περιουσίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ιδανικό του ήταν μια πανευρωπαϊκή συμφιλίωση, πράγμα που τον ώθησε να εισέλθει σε συλλογικά επαγγελματικά όργανα και εν τέλει στον πολιτικό στίβο από όπου μπορούσε να δουλέψει για τον σκοπό αυτό. Από το 1990 διατέλεσε πρόεδρος της Ένωσης δασικών εκμεταλλεύσεων Στυρίας, αντιπρόεδρος των Γεωργικών και Δασικών επιχειρήσεων Αυστρίας, ενώ από το 1991 ήταν μέλος του τοπικού κοινοβουλίου της Στυρίας. Το 2000 αναδείχτηκε τρίτος πρόεδρος του Κοινοβουλίου της μέχρι τον θάνατο του από ανίατη αρρώστια το 2004.

Τα τέσσερα παιδιά της Ελεονόρας και του Χανς. Από αριστερά προς τα δεξιά Ανριέτα, Ανδρέας, Αγλαΐα και Μαρία (από το οικογενειακό τους αρχείο)..

Η πρωτότοκη κόρη Ανριέτα παντρεύτηκε στις ΗΠΑ, όπου είχε πάει για σπουδές, με τον μηχανικό λογισμικού (systems analyst) Philippe Rowland. Μένουν στην πολιτεία του Μίτσιγκαν και έχουν τέσσερα παιδιά.

Ο Ανδρέας σπούδασε μηχανολόγος μηχανικός στο περίφημο πολυτεχνείο της Ζυρίχης, το ΕΤΗ, στο οποίο όπως θυμόμαστε είχε κάνει το διδακτορικό του και κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας, ο Φρίξος Θεοδωρίδης. Από εκεί πήρε και το ΜΒΑ (Διοίκηση επιχειρήσεων). Ο Ανδρέας σήμερα είναι partner στην εταιρεία Quarton International AG η οποία ασχολείται κυρίως με χρηματοοικονομικές συμβουλές. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει και πολιτικές δραστηριότητες έχοντας εκλεγεί πρόεδρος του Λαϊκού κόμματος στην περιοχή της Στυρίας. Με την γυναίκα του Κριστιάν (Christiane von Oswald) μένουν στον πατρικό πύργο Σταντλ και έχουν αποκτήσει έξι παιδιά.

Η οικογένεια του Ανδρέα Κίνσκυ

Η είσοδος του πύργου Σταντλ…..

…και η εσωτερική του αυλή.

Η Αγλαΐα παντρεύτηκε το 1995 τον Ντομινίκ Λούντβιχστορφ (Dominik von Ludwigstorff) και εγκαταστάθηκαν στον Πύργο Γκούντερστορφ (Schloss Guntersdorf), που αποτελεί οικογενειακό κειμήλιο. Πέρυσι, τον Ιούνιο του 2017, γιόρτασαν με τις τοπικές και πολιτικές αρχές και τους συγχωριανούς τους τα τριακόσια χρόνια της ιδιοκτησίας του πύργου. Ο Πύργος Γκούντερστορφ, όπως και ο πύργος του πεθερού του Ιωάννη (Πότενμπρουν), ανήκουν στην Κάτω Αυστρία, περιοχή που βρισκόταν υπό σοβιετική κατοχή μετά τον Β’ Π.Π. Ο Ντομινίκ περιγράφει τις προσπάθειες για την αποκατάσταση του πύργου μετά τον πόλεμο. “Όταν οι παππούδες μου επέστρεψαν στον πύργο το 1955 όλα ήταν κατεστραμμένα και λεηλατημένα. Στο μεγάλο σαλόνι στον πρώτο όροφο υπήρχε ένα ρωσικό άρμα μάχης. Ίσως να το είχαν βάλει εκεί για εκπαιδευτικούς λόγους” και συνεχίζει: “Ότι άφησαν οι Ρώσοι φεύγοντας, το πήραν οι αγαπητοί μας γείτονες”. Ο παππούς του δεν ήθελε να εγκατασταθεί πια εκεί. Χάρη στη γιαγιά του, η οποία επέμεινε πολύ, άρχισαν την ανακαίνιση, το ένα δωμάτιο μετά το άλλο, για να γίνει σήμερα το στολίδι της περιοχής. Η Αγλαΐα και ο Νομινίκ μεγάλωσαν εκεί τα πέντε τους παιδιά.

Η Αγλαΐα και ο Ντομινίκ στη γιορτή για τα 300 χρόνια του πύργου πέρυσι τον Ιούνιο με τον βουλευτή και τον δήμαρχο της περιοχής.

Ο Πύργος Γκούντερστορφ

Η μικρότερη κόρη, η Μαρία, παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Γκράϊμελ (Alex Greimel) ο οποίος δουλεύει στη φαρμακευτική εταιρεία AOP Orphan Pharmaceuticals AG, ειδικευμένη στις σπάνιες αρρώστιες (ορφανές αρρώστιες) με έδρα την Βιέννη. Η Μαρία έχει την δική της εταιρεία, την Kinsky Events στη Βιέννη, η οποία αναλαμβάνει την διοργάνωση διάφορων εκδηλώσεων. Έχουν αποκτήσει ένα κοριτσάκι.

————–

Συνολικά ο κλάδος του Δημητρίου και της Τζένης Οικονόμου, γένους Ράλλη, μετρά σήμερα, με γαμπρούς και νύφες, πάνω από 70 εν ζωή μέλη. Είναι ο πλέον πολυάριθμος κλάδος της οικογένειας. Τους ευχόμαστε να μακροημερεύουν!

Ολόκληρο το γενεαλογικό δέντρο του βαρώνου Δημητρίου και Τζένης Οικονόμου

Επόμενο….

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 18ο)

Τα σχέδια του Ιωάννη Οικονόμου για τους γιούς του

Μετά τον θάνατο του τρίτου και του έκτου παιδιού σε πολύ μικρή ηλικία – του Κωνσταντίνου και της Μαρίας – και την εγκατάσταση της πρωτότοκης Σοφίας στη Μασσαλία, οι γονείς έμειναν στη Τεργέστη με τα τέσσερα τους αγόρια: τον Δημήτρη, τον Λεωνίδα, τον Κωστάκη και τον Γιάγκο. Ο μπαμπάς Ιωάννης είχε στο μυαλό του ένα ξεκάθαρο σχέδιο για το μέλλον του κάθε παιδιού, ένα διαφορετικό ρόλο χρήσιμο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Ο Δημήτρης θα τον βοηθούσε στη διεύθυνση των επιχειρήσεων οι οποίες είχαν εξαπλωθεί τόσο που δεν προλάβαινε ο ίδιος. Ο Λεό θα σπούδαζε γεωπονία για να ασχοληθεί με τα μεγάλα κτήματα σε Ρουμανία και Θεσσαλία τα οποία δεν είχε πια καιρό να επισκεφτεί. Ο Κωστάκης θα γινόταν μηχανικός μια και ήταν πολύ καλός στο σχέδιο και στα μαθηματικά. Ένας μηχανικός θα ήταν χρήσιμος για να ασχολείται με τα τεχνικά θέματα των βιομηχανιών. Τον τελευταίο, τον Γιάγκο, τον προόριζε για διπλωμάτη, προφανής ένταξη στα υψηλά στρώματα της αψβουργικής γραφειοκρατίας. Όλα τα είχε προγραμματίσει στο μυαλό του και για την μετά από αυτόν εποχή.

Οι τέσσερις γιοί  Δημήτριος, Λεωνίδας, Κωνσταντίνος και Γιάγκος Οικονόμου. Ο πρώτος επισκέφτηκε την Έδεσσα τον Αύγουστο του 1930

Πράγματι, ο Δημήτρης στάθηκε δίπλα του και ακολούθησε τα βήματα του με μεγάλη επιτυχία. Εξελίχτηκε σε έναν από τους σημαντικότερους οικονομικούς παράγοντες της Τεργέστης.  Ο Λεωνίδας σπούδασε στη Βιέννη γεωπονία αλλά συγχρόνως ασχολήθηκε και με τις επιχειρήσεις στη Τεργέστη αφού τα μεγάλα αγροκτήματα στη Ρουμανία πουλήθηκαν πριν από τον Μεγάλο Πόλεμο και τα τσιφλίκια στη Θεσσαλία απαλλοτριώθηκαν με την κυβέρνηση Βενιζέλου στη τέλη της δεκαετίας του 1910. Ο επιμελής Κωστάκης, όπως θα δούμε, πέρασε με άνεση τα δυο πρώτα χρόνια στο Πολυτεχνείο της Βιέννης. Έπεισε όμως τον πατέρα του να του επιτρέψει να στραφεί στην πραγματική του αγάπη, την ιατρική. Ο Γιάγκος σπούδασε νομικές και πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και έδωσε τις προκαταρκτικές εξετάσεις για διπλωμάτης τη περίοδο 1909/10. Πέρασε μάλιστα με λίαν καλώς σπάζοντας για δεύτερη φορά, σαν ελληνορθόδοξος, το κατεστημένο των ρωμαιοκαθολικών διπλωματών στην Αυστρο-Ουγγαρία. Μόνο ένας άλλος ομόθρησκος το είχε πετύχει αυτό, ο Κωνσταντίνος Δούμπας της Βιέννης, γιος του μεγάλου ευεργέτη Νικολάου Δούμπα με καταγωγή από τη Βλάστη Κοζάνης (βλ. William Godsey Jr, Aristocratic Redoubt: The Austro-Hungarian Foreign Office on the Eve of the First World War). Ο Κωνσταντίνος Δούμπας θα μείνει στην ιστορία σαν ο τελευταίος πρέσβης της Αυστρο-Ουγγαρίας στην Ουάσινγκτον πριν την διάλυση της μεγάλης αυτοκρατορίας το 1918.

Το μέλλον των παιδιών του Ιωάννη διαγραφόταν λοιπόν λαμπρό έστω και αν δεν είχαν πάρει όλοι τους δρόμους που αυτός είχε κατά νου. Ο επόμενος σταθμός στη ζωή τους ήταν να κάνουν πετυχημένες γάμους. Ο μόνος που δεν θα κατορθώσει να κάνει οικογένεια είναι ο τελευταίος γιος, ο διπλωμάτης Γιάγκος. Μετά μια πρώτη θητεία στη πρεσβεία της Πετρούπολης, ο Μεγάλος Πόλεμος θα τον βρει στη πρεσβεία του Βερολίνου. Εκεί πήρε την απόφαση να καταταγεί, όπως και τα άλλα αδέλφια του, στον αυστριακό στρατό. Ένα ατύχημα που είχε μικρός κατά την ιππασία τον άφησε κουτσό και αυτό του επέτρεπε να αποφύγει τη στράτευση. Παρουσιαζόμενος στον στρατό θέλησε πιθανόν να ακολουθήσει το παράδειγμα των τριών μεγαλύτερων αδελφών του. Στο στρατό του έδωσαν την ειδικότητα του παρατηρητή πυροβολικού, θέση εξ ορισμού πρώτης γραμμής. Το θανατηφόρο βόλι θα τον βρει στο παρατήριο του, στη κορυφή του λόφου ‘Πριά Φορά’ (Pria Fora – ‘Τρύπια Πέτρα’) της επαρχίας Βιτσέντσα στις 16 Ιουνίου 1916 στη μάχη του Ιζόντσο.

Η τοποθεσία όπου έπεσε νεκρός ο Γιάγκος Οικονόμου στις 16 Ιουνίου 1916, στο λόφο ‘Πριά Φορά’ (Pria Fora – ‘Τρύπια Πέτρα’) βόρεια του Σκίο.

Pria Fora. Ολόϊδιος βράχος βρίσκεται και στα μέρη μας, στο χωριό Νέα Ζωή, συνδεδεμένος και αυτός με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα παντρολογήματα

Στην επιλογή συζύγων ο Ιωάννης είχε μεγάλη πείρα. Γνώριζε καλά τις μεγάλες ελληνικές οικογένειες στην Ευρώπη με τις οποίες άλλωστε είχε ήδη συγγενέψει μέσω του γάμου της Καλλιρόης και του Έκτορα, κόρης και γιου του θανόντος αδελφού του Δημήτρη αλλά και της κόρης του Σοφίας στη Μασσαλία. Η θητεία του στη Βραϊλα του είχε επιτρέψει να γνωρίσει πολλές ελληνικές οικογένειες οι οποίες διέθεταν μεγάλες γεωργικές και δασικές εκτάσεις στη Ρουμανία, ναυτιλιακές εταιρείες μεταφοράς προϊντων σε Δούναβη, Μαύρη θάλασσα και Μεσόγειο καθώς και εμπορικά δίκτυα που απλώνονταν στην ανατολική Μεσόγειο και την δυτική Ευρώπη. Αλλά και η κορυφαία οικονομική του θέση στην Αυστροουγγαρία και ο τίτλος τιμής που του πρόσφερε ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος – Ιωσήφ ο 1ος του άνοιγαν τις πύλες και της αψβουργικής αριστοκρατορίας. Μια τόσο πλεονεκτική θέση είχε αναμφίβολα πολλά πλεονεκτήματα που δεν θα τα άφηνε να πάνε χαμένα.

Οι γάμοι των παιδιών του Ιωάννη Οικονόμου

Οι απόγονοι του Δημητρίου Οικονόμου

Για τον Δημήτρη βρήκε νύφη από την κορυφαία τότε οικογένεια της ελληνικής διασποράς: την Ευγενία (Τζένη) Ράλλη, κόρη του Λουκά Ράλλη (sir Lucas Rallis), 1ου βαρονέτου της Αγγλίας και διευθυντή του οίκου Ralli Brothers (Αφοί Ράλλη) του Λονδίνου. Ο Λουκάς Ράλλης προερχόταν από παλιά χιώτικη οικογένεια. Οι πιο αξιόπιστες πηγές αναφέρουν κάποιον Νικολό Ράλλη που εμπορευόταν το 1450 μεταξύ Χίου και Πέρα της Κωνσταντινούπολης πριν ακόμη από την Άλωση. Άλλοι βρίσκουν τα ίχνη της οικογένειας στον 11ο αιώνα λίγο πριν την πρώτη Σταυροφορία. Το σίγουρο είναι ότι από τον 18ο αιώνα η οικογένεια εμφανίζεται δυναμικά στο αναδυόμενο εμπόριο μεταξύ Μαύρης Θάλασσας και Δυτικής Ευρώπης. Οι Ράλληδες αποτελούν μέρος, ίσως τον συνδετικό ιστό, του περίφημου χιώτικου δικτύου από εμπορικές οικογένειες του νησιού. Ήταν η περίφημη Δωδεκάδα των μεγάλων οικογενειών που συνήθιζαν να παντρεύονται μεταξύ τους.

Η οικογένεια Ράλλη ήταν μέρος της περίφημης Δωδεκάδας της Χίου. ‘Ασκήσω Δικαιοσύνην’ και ‘Βάδιζε την ευθείαν’ ήταν τα δυό ρητά της οικογένειας. Το όναμα Ράλλη αριστερά με λατινικά και δεξιά με ελληνικά στοιχεία.

Είναι κεφάλαιο μεγάλο η γενεαλογία των Ράλληδων και αρκετοί έχουν ασχοληθεί με την εκπληκτική αυτή οικογένεια και τους πάμπολλους απογόνους. Ας πούμε μόνο ότι ο πατέρας του Λουκά, ο Στρατής, ήταν ένα από τα έντεκα παιδιά του Στέφανου Ράλλη και της Λούλας Σεκιάρη. Αυτός και τα τέσσερα αδέλφια του (Ζαννής, Αυγουστής, Παντιάς και Τομαζής) ίδρυσαν την εταιρεία Ralli Bros στο Λονδίνο. Ο Λουκάς παντρεύτηκε την Ευγενία Αργέντη η οποία ήταν κόρη του Λεωνίδα Αργέντη και της Ιουλίας Ράλλη, ήταν δηλαδή μακρινά ξαδέλφια. Απέκτησαν μαζί πέντε παιδιά.

Το ζεύγος Λουκά και Ευγενίας Ράλλη

Το πιστοποιητικό γάμου του Λουκά Ράλλη με την Ευγενία Αργέντη, γάμου που έγινε στη Μασσαλία στις 4 Δεκεμβρίου 1873. Η Ευγενία, γεννημένη στο Παρίσι το 1854, είναι κόρη του Λεωνίδα Αργέντη και της Ιουλίας Ραλλη. Ο Λουκάς, γεννημένος στο Λονδίνο το 1846, είναι γιος του Στρατή Ράλλη και της Μαίρης Μαυρογορδάτου.

Η Τζένη (Ευγενία), το τέταρτο παιδί τους, παντρεύτηκε στις 21 Ιανουαρίου 1905, στον ορθόδοξο καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στο Bayswater του Λονδίνου, τον βαρώνο Δημήτριο Οικονόμου. Ο ναός αυτός ήταν σχεδόν οικογενειακός για τους Ράλληδες αφού ο πατέρας του Λουκά, ο Στρατής, είχε θέσει τον θεμέλιο λίθο το 1878 και είχε συνεισφέρει σημαντικά ποσά, μαζί με άλλες οικογένειες της λονδρέζικης διασποράς, για την ανοικοδόμηση του.

Η Τζένη Ράλλη (Jenny Ralli) την εποχή του γάμου της

Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας στο Bayswater του Λονδίνου που ανεγέρθηκε με σημαντική συμβολή της οικογένειας Ράλλη. Στο ναό αυτό παντρεύτηκε ο βαρώνος Δημήτριος Οικονόμου την Τζένη Ράλλη στις 21 Ιανουαρίου 1905.

—————————————————-

Στο αποκορύφωμα της δύναμης τους οι αδελφοί Ράλλη είχαν περί τους 40.000 εργαζόμενους σε επιχειρήσεις που εκτείνονταν στις πέντε ηπείρους. Ο Παντιάς (ο εγκέφαλος της οικογένειας και αποκαλούμενος Ζεύς) θα αναλάβει το Λονδίνο, ο Ζαννής την Οδησσό, ο Στρατής το Μάντσεστερ και Λίβερπουλ, ο Τομαζής την Κωνσταντινούπολη και Τραπεζούντα, ο Αυγουστής την Μασσαλία. Δεν ήταν όμως μόνο αυτοί. Υπολογίζεται ότι μεταξύ του 1830 και του 1860 υπήρχαν 66 μέλη της ευρύτερης οικογένειας με μικρότερο ή μεγαλύτερο ρόλο στις επιχειρήσεις. Συγγενικές οικογένειες όπως του Σκυλίτση, του Βλαστού και του Αργέντη λαμβάνουν επίσης μέρος. Οι εταιρείες τους έχουν παρουσία σε Μασσαλία, Λιβόρνο, Κωνσταντινούπολη, Τραπεζούντα, Τεργέστη, Λονδίνο, Μάντσεστερ, Λίβερπουλ, Παρίσι, Σμύρνη, Βιέννη, Οδησσό, Νέα Υόρκη, Νέα Ορλεάνη, Αλεξάνδρεια, Ταμπρίζ, Καλκούτα, Βομβάη, Καράτσι, Αδελαΐδα και Οσάκα. Μοναδική τότε εταιρεία πέντε ηπείρων, προάγγελος των σύγχρονων παγκόσμιων κολοσσών. Τα κέρδη από τα ρωσικά σιτηρά ήταν τεράστια. Εξ ίσου μεγάλα ήταν και τα κέρδη από το αμερικάνικο βαμβάκι. Εμπορεύονταν επίσης μετάξι, όπιο και φρούτα που αποτελούσαν το αντίβαρο όταν οι αγορές των σιτηρών δεν πήγαιναν καλά. Δεν αποκλείεται ο γάμος του Δημήτρη με την Τζένη Ράλλη να άνοιξε τις πόρτες για την απόκτηση του εργοστασίου γιούτας των Οικονόμου στη Καλκούτα. Οι Ράλληδες είχαν σχεδόν το μονοπώλιο του προϊόντος αυτού στη Μεγάλη Βρετανία. Τι έχει μείνει από την τεράστια αυτή εταιρεία; Στην Ινδία υπάρχει ακόμη η εταιρεία Ράλλη (Rallis India Limited), ιδιαίτερα δυνατή στη προστασία της αγροτικής παραγωγής με τέσσερα αργοστάσια. Το 2010 ο όμιλος επιχειρήσεων Tata αγόρασε την πλειοψηφία των μετοχών της ινδικής εταιρείας.

Διαφημιστικές αφίσες της εταιρείας Αφών Ράλλη στην Ινδία.

Το τραπεζικό σκέλος της Ralli Bros αγοράστηκε το 1961 από τον sir Isaac Wolfson σε πολύ υψηλή τιμή για να καταλήξει στην Israel Discount Bank η οποία εθνικοποιήθηκε αργότερα από την κυβέρνηση του Ισραήλ. Η Ελβετική τράπεζα (private bank) των Ralli Bros  πωλήθηκε στην  Security Pacific Bank of California και με τα έσοδα δημιουργήθηκαν πέντε Μουσεία Ράλλη εκ των οποίων ένα στην Ευρώπη, στη Marbella της Ισπανίας.

Το Μουσείο Ράλλη στη Marbella

Τέλος το τμήμα εμπορίου αγροτικών προϊόντων πωλήθηκε στον κολοσσό Cargill της Μιννεάπολης και από το 2002 είναι πλέον γνωστό σαν Cargill Cotton.

—————————————————-

Ο Δημήτρης και η Τζένη απέκτησαν τρία παιδιά, τον Ιωάννη – Δημήτριο (Τζάκ) το 1906, την Ελένη – Ιουλία (Έλλη) το 1908 και την Μαρία – Νόρα το 1912. Ο Τζακ, ο αγαπημένος εγγονός του παππού Ιωάννη, θα προσβληθεί ανέλπιστα το Φθινόπωρο του 1930 από πνευμονία οξείας μορφής ενώ σπούδαζε στη Ρώμη. Θα πεθάνει στο νοσοκομείο του Ούρμπινο (Urbino), πόλης μεταξύ Ρώμης και Τεργέστης.

Ο Ιωάννης (Jack), η Ελένη (Ellie) και η Νόρα σε μικρή ηλικία.

Η τριτότοκη Νόρα θα μείνει ανύπαντρη και θα περάσει όλη της τη ζωή στη Τεργέστη. Θα φροντίσει στα γηρατειά τη μάννα της στο Palazzo Economo.  Η δευτερότοκη Ελένη θα παντρευτεί το Σάββατο 15 Οκτωβρίου 1932 τον Γιόζεφ φον Τράουτμανστορφ- Βάινσμπεργκ (Josef von und zu Trauttmansdorff-Weinsberg) καταγόμενο από παλιά αριστοκρατική οικογένεια. Ο γάμος θα γίνει στον καθεδρικό ναό San Giusto της Τεργέστης .

Ο Δημήτριος Οικονόμου οδηγεί την κόρη του στον καθεδρικό ναό για τον γάμο βγαίνοντας από το αρχοντικό τους Palazzo Economo. Ακουλουθεί η πριγκίπισσα Λόρε Μαρί Σόνμπουργκ – Χάρτενστειν, μια απο τις παρανύμφους.

Η άφιξη της νύφης στην εκκλησία με τον πατέρα της (αρχείο Ζαφειροπούλου – Μαρίνας Λαφόν)

Ο καθεδρικός ναός San Giusto όπου έγινε ο γάμος

Η έξοδος των νεονύμφων από την εκκλησία (αρχείο Ζαφειροπούλου – Μαρίνας Λαφόν)

Άλλη φωτογραφία της εξόδου από την εκκλησία με όλες τις παρανύμφους. Ξεχωρίζουμε από αριστερά προς τα δεξιά την ανηψιά της νύφης Λόρι Σόνμπουργκ-Ηάρτενσταϊν, την αδελφή της νύφης Νόρα Οικονόμου και πιο μπροστά τις κόρες του Λεωνίδα Οικονόμου Κριστιάνα, Καρολίνα και Γκαμπριέλα.

Ο Γιόζεφ και η Ελένη θα εγκατασταθούν στον πύργο Πότενμπρουν (Schloss Pottenbrunn) ιδιοκτησίας των Τράουτμανστορφ κοντά στο Ζανκτ Πέλτεν (St Pölten), τη σημερινή πρωτεύουσα της Κάτω Αυστρίας. Θα αποκτήσουν τρία παιδιά: τη Μόνικα – Ευγενία (1933), τον Ιωάννη – Δημήτριο (1934) και την Ελεονόρα – Μαρία (1938).

Ο οικογενειακός πύργος Πότενμπρουν όπου έζησε η οικογένεια Τράουτμανστορφ

Η εγγονή τους Γκαμπριέλα Έρτ (Gabrielle Erd), κόρη του Ιωάννη, είχε την καλοσύνη να μοιραστεί μαζί μας μερικές οικογενειακές πληροφορίες : “Ο παππους Γιόζεφ είχε γεννηθεί το 1894 στο Φρίνταου και είχε σπουδάσει γεωπονία. Διαχειριζόταν αρκετά αγροκτήματα και ήταν γνωστός για την γοητεία και το πνεύμα του. Το 1932, στα 38 του χρόνια συναντά την μελλοντική γυναίκα του, την Ελένη Οικονόμου, που ήταν 14 χρόνια νεώτερη του. Παντρεύτηκαν στη Τεργέστη. Η Ελένη είχε μια αξιοζήλευτη προίκα την οποία χρησιμοποίησε ο Γιόζεφ για να αποσβέσει το χρέος του αδελφού του Φερδινάνδου από τον Πύργο Πότενμπρουν. Έτσι ο Πύργος περιήλθε στην ιδιοκτησία του και όταν πέθανε ο αδελφός του στη νεαρή ηλικία των 40 ετών ανέλαβε και την κηδεμονία των τεσσάρων παιδιών του…. Η γιαγιά Ελένη Οικονόμου είχε γεννηθεί στη Τεργέστη το 1908. Ο πατέρας της Δημήτρης Οικονόμου ήταν επιχειρηματίας, διαχειριζόταν τα οικογενειακά ακίνητα και ήλεγχε αρκετές εταιρείες συμμετέχοντας σε πολλά Διοικητικά Συμβούλια. Ζούσαν σε ένα παλάτι κοντά στο λιμάνι της Τεργέστης. Ήταν πολυτάλαντη, ζωγράφιζε ωραία και της άρεσε το τραγούδι. Τα πρώτα χρόνια του γάμου τους η Ελένη υπέφερε από τις επιφανειακές συζητήσεις της αυστριακής αριστοκρατίας και της έλειπαν οι μορφωμένοι γονείς της. Ήταν αθλητική και αγαπούσε την ιππασία. Σαν εργοδότες ήταν αξιαγάπητοι και κοινωνικοί. Αν κάποιος από το προσωπικό αρρώσταινε του παρείχαν την καλύτερη ιατρική περίθαλψη. Αν πήγαινε στο νοσοκομείο, τον επισκέπτονταν καθημερινά. Πριν από τα Χριστούγεννα η Ελένη έφερνε από την Τεργέστη πορτοκάλια και σοκολάτες για τα παιδιά των εργαζομένων και αληθινό καφέ για τους υπόλοιπους, πράγμα δυσεύρετο τότε στην Αυστρία”.

Γιόζεφ και Ελένη (από την συλλογή της Γκαμπριέλας Έρτ την οποία και ευχαριστώ).

Η ζωή του Γιόζεφ και της Ελένης θα σταματήσει ξαφνικά κάτω από τραγικές συνθήκες. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος πλησίαζε στη λήξη του τον Απρίλιο του 1945. Ο Γιόζεφ και η Ελένη είχαν σχηματίσει με τον υπαρχηγό της τοπικής αστυνομίας Όττο Κιρχλ (Οττο Kirchl) μια αντιστασιακή αντιναζιστική οργάνωση που έμεινε στην ιστορία με το όνομα Kirchl-Trauttmansdorff.

Ας ακούσουμε όμως τον Ιωάννη Τράουτμανστορφ να μας εξιστορεί τα γεγονότα όπως τα έζησε μικρός: “Η ζωή στη διάρκεια του πολέμου γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Τα άλογα και τα οχήματα είχαν επιταχθεί, οι σοδειές δίνονταν υποχρεωτικά στις αρχές χωρίς πληρωμή και η τροφή διανέμονταν με το δελτίο. Το καλοκαίρι του 1943 οι γονείς μου γνώρισαν το ζεύγος Κιρχλ (Kirchl). Ο Κιρχλ, αναπληρωτής αστυνομικός διευθυντής του Ζανκτ Πέλτεν, ήταν παντρεμένος με μια Ελένη, από την Τεργέστη όπως και η μητέρα μου, και ίσως αυτό να ήταν η αιτία της γνωριμίας τους. Ο αστυνόμος Κιρχλ ήταν επικεφαλής μιας αντιναζιστικής ομάδας. Στόχος της ήταν η παράδοση της περιοχής του St. Pölten στους Ρώσους χωρίς πόλεμο και αιματοχυσία, χωρίς να καταστραφούν τα εργοστάσια και οι γέφυρες του ποταμού Τράϊζεν που διασχίζουν την πόλη και την περιοχή. Η ομάδα περιελάμβανε τους γονείς μου, αρκετούς αστυνομικούς, εργάτες εργοστασίων και γεωργούς. Η ηγετική ομάδα με τους Κιρχλ έρχονταν συχνά στον πύργο Πότενμπρουν για συσκέψεις. Οι συναντήσεις αυτές παρουσιάζονταν σαν ‘βραδιές χαρτοπαιξίας’ και ο πατέρας μου είχε αποκτήσει την φήμη ενός ‘καλού’ παίκτη του μπρίτζ. Η μητέρα μου συμμετείχε επίσης στις βραδιές αυτές και με εξέπληττε το γεγονός ότι ‘έπαιζαν χαρτιά’ τόσες ώρες. Έτσι εγώ αναγκαζόμουν να παίξω με τον ξάδελφο Πέτερ που είχε την ίδια ηλικία με μένα και με τον οποίο δεν τα πήγαινα πολύ καλά”.

Ο Ιωάννης θυμάται καλά τη μέρα της σύλληψης των γονιών του: “Δεν χωρά καμιά αμφιβολία ότι η ομάδα ήταν υπό παρακολούθηση από καιρό. Τον Κιρχλ τον είχαν επιπλήξει σαν πολιτικά αναξιόπιστο το 1940 και τον παρακολουθούσαν. Αφού ερχόταν συχνά στον πύργο να ‘παίξει χαρτιά’ άρχισαν να παρακολουθούν και τους γονείς μου. Στη διάρκεια του 1944 το γραφείο εργασίας μας επέβαλε σαν οικιακή βοηθό μια κυρία Γκρέτε, Γερμανίδα του Ράϊχ. Αισθάνομαι ακόμη την κρυάδα που ένιωθα με την παρουσία της. Μόλις και μετά βίας έκρυβε το μίσος για την οικογένεια μου. Το γεγονός ότι εξαφανίστηκαν, η ίδια και τα πράγματα της, αμέσως μετά τη σύλληψη του μπαμπά και ότι δεν την ξαναείδαμε από τότε αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι ήταν πληροφοριοδότης. Εκείνη την εποχή η Γκεστάπο έμαθε το σύνθημα και το παρασύνθημα της οργάνωσης από μια άτυχη συγκυρία. Τα μέλη της οργάνωσης αναγνωρίζονταν μεταξύ τους με το σύνθημα ‘Άνοιξη’ και το παρασύνθημα ‘Φθινόπωρο’. Η Γκεστάπο έστειλε ένα πράκτορα με πολιτικά στον πατέρα μου. Συναντήθηκαν στην αυλή του πύργου και ο γκεσταπίτης τον χαιρέτισε με την φράση “Έρχομαι εκ μέρους της κυρίας Άνοιξης”. Ο πατέρας μου του ανταπάντησε “Α, νόμιζα ότι ερχόσασταν εκ μέρους του κυρίου Φθινοπώρου”. Ο πατέρας μου έτσι αποκαλύφτηκε.

Αμέσως άρχισε μια κοινή επιχείρηση της Γκεστάπο και των SS συλλαμβάνοντας μέλη της οργάνωσης στα σπίτια τους και στους χώρους εργασίας. Ήταν 11 Απριλίου και τρώγαμε στη τραπεζαρία: οι γονείς μου, τα παιδιά και η γιαγιά. Ο υπηρέτης μπήκε και ανακοίνωσε ότι δυο κύριοι ήθελαν να μιλήσουν στον μπαμπά. Ο πατέρας μου σηκώθηκε και βγήκε έξω. Δεν τον είδαμε από τότε. Μετά στρατιώτες μπήκαν στη τραπεζαρία και μας είπαν να πάμε στο δωμάτιο δίπλα στη Βιβλιοθήκη. Σε λίγο όλοι όσοι βρίσκονταν στο νησάκι του πύργου μεταφέρθηκαν σ’ αυτό το δωμάτιο. Ήταν ο σερβιτόρος, ο μάγειρας, η γκουβερνάντα, ο κηπουρός και ο οδηγός με τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Δυο στρατιώτες φύλαγαν τις δυο πόρτες με πολυβόλα. Στο μεταξύ ψάχνανε σε όλο το σπίτι και σε λίγο ο επικεφαλής των SS ήρθε μπροστά στη μητέρα μου και ούρλιαξε: ‘ο άνδρας σας έχει όπλο’. Η μητέρα μου παρέμεινε καθιστή και απάντησε με απόλυτη ηρεμία: ‘ίσως αλλά εγώ δεν το γνώριζα. Ο σύζυγος μου δεν μου μιλούσε ποτέ γι αυτά’. Μετά η μητέρα μου βγήκε με τον επικεφαλής έξω στον διάδρομο και όταν ξαναμπήκε τα SS αποχώρησαν. Τότε μας είπε ότι ο μπαμπάς είχε συλληφθεί και ότι θα του πήγαινε την άλλη μέρα αλλαξιές κλπ. Την επομένη το πρωί η μαμά μας αποχαιρέτισε. Τίποτε δεν προμήνυε ότι θα ήταν ο τελευταίος αποχαιρετισμός. Έφυγε με το ποδήλατο – τα μέσα μεταφοράς είχαν πάψει να λειτουργούν – με ένα σακίδιο στη πλάτη για την φυλακή που ήταν επτά μίλια πιο μακριά. Εάν ήξερε ή αν υποψιαζόταν ότι θα την κρατούσαν ήταν ένα ερώτημα που πάντα με απασχολούσε”.

Η οργάνωση φαίνεται ότι ήταν αρκετά μεγάλη έχοντας περίπου 400 μέλη η πλειονότητα των οποίων ήταν αγρότες και εργάτες της εκεί χημικής βιομηχανίας Γκλάντστοφ (Glanzstoff). Μέλη της ήταν άτομα από όλο το ιδεολογικό φάσμα της Αυστρίας εκτός φυσικά από τους φιλοναζιστές. Οι μυστικές συσκέψεις της ηγεσίας γίνονταν στον πύργο του Γιόζεφ και της Ελένης. Στόχος της οργάνωσης ήταν η αιχμαλωσία της Γκεστάπο που ήλεγχε την πόλη και η παράδοση της στον Κόκκινο Στρατό που πλησίαζε στην Αυστρία.  Τα 13 ηγετικά στελέχη της οργάνωσης, μεταξύ των οποίων και ο Γιόζεφ με την Ελένη, συνελήφθησαν στις 11 Απριλίου. Ακολούθησαν απάνθρωπα βασανιστήρια για την αποκάλυψη των μελών της οργάνωσης χωρίς όμως αποτέλεσμα. Στη διάρκεια των βασανιστηρίων έσπασαν τα δυο χέρια του Κιρχλ και τα δάκτυλα των περισσοτέρων. Ένας κατόρθωσε και κρεμάστηκε κατά την διάρκεια της κράτησης για να αποφύγει τα βασανιστήρια. Στις 13 Απριλίου σε μια παρωδία δίκης καταδικάστηκαν όλοι σε θάνατο και εκτελέστηκαν την ίδια μέρα από μια διμοιρία SS. Τα πτώματα τους πετάχτηκαν σε ένα μεγάλο λάκκο. Ειρωνεία της μοίρας, την επομένη της εκτέλεσης έμπαινε ο Κόκκινος Στρατός στο Ζανκτ Πέλτεν, λίγες μόνο ώρες μετά την αποχώρηση των ναζιστικών στρατευμάτων!

Στο σημείο όπου τουφεκίστηκαν τα ηγετικά στελέχη υπάρχει η παρακάτω αναμνηστική πλάκα. Στις δυο προτελευταίες σειρές είναι τα ονόματα της Ελένης και του Γιόζεφ.

Ένα μνημείο θυμίζει σήμερα την θυσία των ηγετών της αντιναζιστικής οργάνωσης Kirchl-Trauttmansdorff.

Η αναγγελία του θανάτου του Γιόζεφ Τράουτμανσντορφ και της Ελένης Τράουτμανσντορφ – Οικονόμου (από την προσωπική συλλογή του γιου τους Ιωάννη Τράουτμανστορφ τον οποίο και ευχαριστώ).

Ο παππούς Δημήτρης και η γιαγιά Τζένη θα πάρουν τα τρία ορφανά – Μόνικα, Ιωάννη και Ελεονόρα – στη Τεργέστη. Η Ελεονόρα, το μικρότερο από τα τρία ορφανά, θυμάται ότι στο Παλάτι Οικονόμου της Τεργέστης τα φρόντισε η νεότατη θεία τους Νόρα Οικονόμου. Η Νόρα ήταν τότε 33 χρονών. Εκεί θα τελειώσουν το δημοτικό σχολείο και μετά θα πάνε εσωτερικοί σε γυμνάσιο στην Αυστρία. Ο δευτερότοκος Ιωάννης θα συνεχίσει το 1948 στο γυμνάσιο Ιησουϊτών Stella Matutina στο Feldkirch και αργότερα στο Σάλτσμπουργκ. Θα ξορκίσουν τον άδικο θάνατο των γονιών τους κάνοντας, όπως θα δούμε, μεγάλες οικογένειες και αποκτώντας πολλούς απογόνους. Και τα τρία αδέλφια είναι εν ζωή σήμερα και χαίρονται τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους. Η θεία τους Νόρα Οικονόμου θα είναι η τελευταία ένοικος του παλατιού στη Τεργέστη. Ο πατέρας της Δημήτρης θα πεθάνει το 1951. Η Νόρα θα αφοσιωθεί μετά στη μητέρα της Τζένη η οποία θα αφήσει την τελευταία της πνοή το 1959. Το νήμα της δικής της ζωής θα κοπεί στις 4 Απριλίου 1966 σε ηλικία μόλις 54 ετών.

Η ευγενική μορφή της Νόρας Οικονόμου η οποία φρόντισε τα τρία ανηψάκια της, Μόνικα, Ιωάννη και Ελεονόρα στη Τεργέστη. Αυτή ήταν και η τελυταία ένοικος του περίφημου Palazzo Economo (από την προσωπική συλλογή της Ελεονόρας Τράουτμανστορφ – Κίνσκυ την οποία και ευχαριστώ).

Επόμενο….

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 17ο)

Οι απόγονοι της Σοφίας Οικονόμου

“Ο Κος και η Κα Πολυβίου Ζαφειροπούλου επέστρεψαν από το ταξίδι τους και εγκαταστάθηκαν στη καλοκαιρινή τους κατοικία στο Καμπό (Cabot). Μεtά τον γάμο της, με ένα από τα πλέον διακεκριμένα μέλη της ελληνικής κοινότητας της πόλης μας, η κυρία Ζαφειροπούλου, το γένος Οικονόμου, θα γίνει μια αξιαγάπητη κυρία της αριστοκρατίας μας. Θα δεχθεί την Πέμπτη. Της εκφράζουμε εκ νέου τις ευχές μας”. Έτσι καλωσόρισε η εφημερίδα La Vedette στο φύλο της 1ης Αυγούστου 1896 την άφιξη του νεαρού ζευγαριού στη Μασσαλία μετά τον γάμο τους στη Τεργέστη που έλαβε χώρα στις 27 Ιουνίου. Η εφημερίδα δεν παραλείπει μάλιστα να τονίσει ότι στο γάμο “παρέστησαν πολλοί από τους συμπολίτες μας”.

Ο Πολύβιος Ζαφειρόπουλος και η Σοφία Οικονόμου την εποχή του γάμου τους (1896)

Εκείνη την εποχή ο Πολύβιος φέρεται ως Πρόεδρος του ΔΣ της βιομηχανίας σαπουνιού και γλυκερίνης Leca με μέτοχο τον Περικλή Ζαρίφη και διευθύνοντα τον Αντώνη Βλαστό. Θα γίνει όμως κυρίως γνωστός από το δικό του εργοστάσιο παγοποιίας με την επωνυμία Αφοί Ζαφειρόπουλοι. Μηχανικός ο ίδιος, θα αρχίσει την παραγωγή πάγου με την χρήση αμμωνίας και θα πάρει δικαίως τον τίτλο του ‘πατέρα του πάγου’. Θα επεκτείνει μάλιστα τις δραστηριότητες του μέχρι την μεγάλη αγορά του Παρισιού. Το εργοστάσιο στη Μασσαλία θα λειτουργήσει μέχρι το 1943 όταν και καταστρέφεται στη διάρκεια του πολέμου κλείνοντας με τραγικό τρόπο τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες. Τραυματισμένος οικονομικά – και συναισθηματικά από τον θάνατο της αγαπημένης του συζύγου – θα πουλήσει την ίδια χρονιά και την ωραία μονοκατοικία του στη Μασσαλία.

Η οικία του Πολυβίου και της Σοφίας όπως είναι σήμερα στη Μασσαλία

Ο Πολύβιος και η Σοφία θα γιορτάσουν τη γέννηση του πρώτου τους παιδιού στις 9 Νοεμβρίου 1899, στο οποίο έδωσαν παραδοσιακά το όνομα της γιαγιάς Χριστίνας Λασκαρίδου. Ένα χρόνο αργότερα γεννήθηκε το πρώτο αγόρι, που βάπτισαν Ιωάννη προς τιμήν του παππού Οικονόμου ενώ το τελευταίο τους παιδί γεννήθηκε αρκετά αργότερα, το 1909. Το ονόμασαν Γεώργιο όπως και τον παππού Γεώργιο Ζαφειρόπουλο. Τα δυο πρώτα παιδιά θα πάνε να σπουδάσουν στο Παρίσι. Την ίδια επιθυμία είχε και ο Γιώργος μετά την αποφοίτηση από το λύκειο. Είχε ταξιδέψει μικρός αρκετές φορές στο Παρίσι επισκεπτόμενος τα μεγαλύτερα αδέλφια του. Η πόλη του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση. Ο πατέρας του όμως ήθελε πάση θυσία να κρατήσει ένα παιδί στη Μασσαλία για να ασχοληθεί με τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Και ο λαχνός έπεσε στον βενιαμίν της οικογένειας, τον Γιώργο. Αυτός όμως είχε άλλες προτεραιότητες για το μέλλον του. Έτσι αντί να σπουδάσει νομικά στη νότια Γαλλία όπως ήταν η επιθυμία του πατέρα βρέθηκε μια μέση λύση. Να σπουδάσει γεωπονική, όχι όμως στο Παρίσι αλλά στη Γκρινιόν (Grignon), κοντά αλλά έξω απ’ το Παρίσι. Και όπως πάντα, η μεσοβέζικη λύση δεν θα είναι η καλύτερη.

Το πιστοποιητικό γέννησης της Χριστίνας Ζαφειροπούλου “κόρης του Πολυβίου Ζαφειροπούλου, βιομηχάνου, 31 ετών, γεννηθέντος στη Κωνσταντινούπολη (Τουρκία) και της Σοφίας Οικονόμου 30 ετών”. Μάρτυρας ο αδελφός του Πολυβίου, Αλέξανδρος.

Ο Πολύβιος με τα δυο πρώτα του παιδιά, την Χριστίνα και τον Ιωάννη (αρχείο Πολυβίου Ζαφειρόπουλου/Μαρίνας Λαφόν)

Η Χριστίνα, ο Ιωάννης και ο Γιώργος σε μικρή ηλικία (αρχείο Πολυβίου Ζαφειρόπουλου/Μαρίνας Λαφόν)

Η Χριστίνα θα παντρευτεί στις 14 Οκτωβρίου του 1920 τον Αντώνιο Σταθάτο, πρώτο γιο του Ιθακήσιου Κωνσταντίνου Σταθάτου και της Χαρίκλειας Σκένδερ, γεννημένου στη Βραΐλα της Ρουμανίας στις 4 Νοεμβρίου 1889. Εκεί ο πατέρας του με τους θειούς του Όθωνα και Διονύσιο είχαν ιδρύσει μια ναυτική εταιρεία με τον τίτλο ‘Αφοί Σταθάτου’. Κύρια δραστηριότητα η μεταφορά προϊόντων με μεγάλες μαούνες (τα σλέπια) και τα ρυμουλκά σκάφη. Η εκτεταμένη ναυτιλιακή δραστηριότητα των αδελφών Σταθάτου, με επικεφαλής τον πρωτότοκο Όθωνα, είχε τη βάση της στο καλά οργανωμένο και εκτεταμένο δίκτυο παραγωγής, αγοράς, μεταφοράς και εμπορίας των σιτηρών στο Δούναβη με πράκτορες και παραγωγούς σε όλη τη Ρουμανία. Με τον Ανδριώτη Λεονάρδο (Λινάρδο) Εμπειρίκο είχαν αναλάβει τις μεταφορές των ρουμανικών φορτίων και στο εξωτερικό. Αφού συγκέντρωναν τα προϊόντα με σλέπια στα παραδουνάβια λιμάνια Σουλινά, Βραΐλα και Γαλάτσι, τα μεταφόρτωναν στα φορτηγά τους ιστιοφόρα και ατμόπλοια και τα προωθούσαν στα σημαντικότερα δυτικοευρωπαϊκά λιμάνια. Στις αρχές του 20ου αιώνα, μεταφέρουν την έδρα τους στον Πειραιά όπου εμφανίζονται τρεις εταιρείες: Othon A. Stathatos, Dionyssios A. Stathatos και Constantine A. Stathatos. Δεν αναφέρεται η εταιρεία Αφών Σταθάτου, επιβεβαιώνοντας πως το καθένα από τα τρία αδέλφια είχε πια επιλέξει να δραστηριοποιηθεί για δικό του λογαριασμό. Σήμερα ανάμνηση της οικογένειας αυτής αποτελεί το μέγαρο Σταθάτου (κτισμένο από τον Όθωνα) επί της Βασιλίσσης Σοφίας στην Αθήνα όπου στεγάζεται το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνες και οι μεγάλες συλλογές Σταθάτου (στο Μουσείο Μπενάκη, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και στο Αρχαιολογικό Μουσείο) που δώρισε η Ελένη Σταθάτου – Κωνσταντινίδη.

Φωτογραφία από τον γάμο του Αντωνίου Στθάτου με την Χριστίνα Ζαφειροπούλου (αρχείο Πολυβίου Ζαφειροπούλου/Μαρίνας Λαφόν)

Ο Αντώνης δεν θα ακολουθήσει τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις της οικογένειας. Θα προτιμήσει τη στρατιωτική καριέρα. Νεαρός απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων θα πολεμήσει στους Βαλκανικούς πολέμους και αργότερα στο Μακεδονικό Μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον γάμο του θα λάβει μέρος και στη μικρασιατική εκστρατεία. Το 1943 θα δραπετεύσει στην Αίγυπτο με άλλους αξιωματικούς και το 1944 ονομάζεται στρατιωτικός ακόλουθος στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάστηκε για την συγκρότηση των Λόχων Ορεινών Καταδρομών (ΛΟΚ) με τον στρατηγό Καλλίνσκη. Κορύφωση της καριέρας του αποτελεί η τοποθέτηση του το 1950 στη θέση του τελετάρχη της αυλής του βασιλιά Παύλου (1950). Παράλληλα η Χριστίνα θα γίνει κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Φρειδερίκης. Από τη θέση αυτή θα παίξει ζωτικό ρόλο στη διάσωση του ανιψιού της Νίκυ Χρυσοβελόνη. Ήταν τότε που έλαβε ένα επείγον μήνυμα από την ξαδέλφη της Ελένη Μοράν – Σούτζου, την κόρη της Καλλιρόης Οικονόμου: ο ανιψιός τους ήταν ζωντανός στη Ρουμανία αλλά πέθαινε στις φυλακές της Σεκουριτάτε. Ήταν επείγον να βρεθεί τρόπος να βγει από την Ρουμανία και να σωθεί. Η Χριστίνα χάρη στη θέση της πέρασε εύκολα το μήνυμα στις πολιτικές αρχές. Έτσι ο πρωθυπουργός Καραμανλής ζήτησε από τον υπουργό εξωτερικών Αβέρωφ να εγείρει το θέμα με τις αρχές της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ρουμανίας. Ο τελευταίος θέλησε να έχει προσωπική συνάντηση γι αυτό το θέμα σε ανώτατο επίπεδο. Μετά από πολλές κρούσεις ο Αβέρωφ κατόρθωσε να συναντήσει τον Γκεόργκε Γκεοργκίου-Ντεζ, ηγέτη του ΚΚ Ρουμανίας, στα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη. Η συνάντηση είχε θετικό αποτέλεσμα αφού, αμέσως μετά, ένα τηλεφώνημα του Γκεοργκίου-Ντεζ από τη Νέα Υόρκη στο Βουκουρέστι ήταν αρκετό για να δρομολογήσει την αναχώρηση του Νίκυ Χρυσοβελόνη και της οικογένεια του το 1960 στην Ελλάδα και την ελευθερία.

Ο Αντώνης και η Χριστίνα θα αποκτήσουν δυό κόρες, την Ελεονόρα (Νόρα – 1922) και την Ελένη (Λένη – 1924). Η Νόρα θα παντρευτεί στη Μασσαλία το 1947 τον Ζακ Μπορελί (Jacques Borelli) ο οποίος είχε νομικό γραφείο. Ο Ζακ ήταν εγγονός του Οκτάβιου Μπορελί (Octave Borelli), ο οποίος είχε κάνει μεγάλη νομική και δημοσιογραφική καριέρα στο Κάϊρο και την Αλεξάνδρεια, και γιος του Φλαβιανού Μπορελί (Jean Flavien Borelli) που πρωτοστάτησε στην ίδρυση της γαλλικής ένωσης θαλασσίων σπορ και καταδύσεων. Θα αποκτήσουν δυο παιδιά, τον Αντώνη (Antoine – 1948) που έχει παντρευτεί την Αξέλ Ντυπέν (Axelle Dupin) και την Μαρίνα (1951) η οποία παντρεύτηκε τον Αυγουστή Λαφόν (Auguste Lafon). Όλοι ζουν στη Μασσαλία με τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους. Τα τελευταία αποτελούν την ένατη γενιά από τον γενάρχη Ανδρέα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω την Μαρίνα και τον σύζυγο της Αυγουστή για την θερμή υποδοχή που επιφύλαξαν στην παρούσα πρωτοβουλία αναζήτησης του ιστορικού της οικογένειας Οικονόμου. Ιδιαίτερα χρήσιμη υπήρξε και η χορήγηση πλήθους οικογενειακών φωτογραφιών.

Η οικογένεια Σταθάτου: από αριστερά η μαμά Χριστίνα, η Λένη, η Νόρα και ο μπαμπάς Αντώνης (αρχείο Πολυβίου Ζαφειροπούλου μετά από ευγενική παραχώρηση της Μαρίνας Λαφόν, κόρης της Νόρας, την οποία και θερμά ευχαριστώ)

Η δευτερότοκη κόρη Λένη θα παντρευτεί τον Ούγγρο αριστοκράτη Νaντόρ ντε Ζισύ (Nandor de Zichy) με τον οποίο δεν απέκτησε απογόνους. Θα ζήσουν στη Νορβηγία και μετά στην Ελλάδα.

Οικογενειακή φωτογραφία της οικογένειας Σταθάτου το 1926. Γιοί, κόρες, νύφες και γαμπροί. Σε κόκκινο κύκλο όρθιοι η Χριστίνα Ζαφειροπούλου και ο σύζυγος της Αντώνιος Σταθάτος. Στην αγκαλιά της γιαγιάς Χαρίκλειας η Ελεονόρα (Νόρα) και στου παππού Κωνσταντίνου η Ελένη (Λένη). Δίπλα στη Χριστίνα ξεχωρίζουν οι Πολύμνια και ο Πέτρος Σταθάτος, ο Κώστας Ζαρίφης και η Σοφία Δελαγραμμάτη. Δίπλα στον Αντώνιο η Λένα Ζαρίφη, γένους Σταθάτου, και ο Γεώργιος Δελαγραμμάτης.

Η Μαρίνα Λαφόν, δισέγγονη της Σοφίας Οικονόμου και του Πολύβιου Ζαφειρόπουλου, με τον σύζυγο της Αυγουστή στη Μασσαλία.

Η γενεαλογική γραμμή της Σοφίας Οικονόμου μέχρι σήμερα

Ο πρώτος γιος της Σοφίας, ο Ιωάννης, θα ασχοληθεί με την φιλοσοφία γράφοντας πολλά βιβλία στο Παρίσι μετά τον τελευταίο πόλεμο. Είναι γνωστός στα γαλλικά γράμματα σαν Jean Zafiropulo. Σπούδασε στην ονομαστή σχολή μηχανικών Ecole Centrale de Paris και αμέσως μετά απόκτησε δίπλωμα φιλοσοφίας στη Σορβόννη.  Έτσι πατούσε με άνεση τόσο στη φυσικη όσο και στη μεταφυσική. Το πάθος του βέβαια ήταν η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Πριν όμως τις πανεπιστημιακές του σπουδές, σε ηλικία μόλις 18 ετών, κλήθηκε στα όπλα από την Γαλλία. Υπηρέτησε σε μια επικύνδινη ειδικότητα: προωθημένος παρατηρητής πυροβολικού. Ευτυχώς όμως το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν προ των θυρών και έτσι δεν χρειάστηκε να λάβει μέρος στις μάχες. Την ίδια ειδικότητα είχε και ο συνονόματος θείος του, ο Γιάγκος Οικονόμου, ο αδελφός της μάνας του. Εκείνος υπηρέτησε στο αντίπαλο στρατόπεδο, στον αυστριακό στρατό, όπου άφησε και την τελευταία του πνοή το 1916 όπως θα δούμε στη συνέχεια. 

Ο Ιωάννης θα παντρευτεί λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο την Ειρήνη Εμπειρίκου, κόρη του εφοπλιστή Σταμάτη Εμπειρίκου και ξαδέρφης του ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου, συζύγου μιας άλλης απογόνου της οικογένειας Οικονόμου όπως έχουμε δει, της Μάτσης Χατζηλαζάρου. Αν και οι δυο γάμοι έγιναν το ίδιο χρονικό διάστημα είναι πιθανό να μη γνώριζαν, τόσο ο Ανδρέας όσο και η Ειρήνη, ότι παντρεύονταν απογόνους δυο αδελφών: μια δισέγγονη της Χρυσάνθης Οικονόμου ο πρώτος και έναν εγγονό του Ιωάννη Οικονόμου η δεύτερη. Αμέσως μετά τον γάμο, ο πόλεμος βρήκε τους νιόπαντρους στην Ελλάδα. Εκεί κλήθηκε σαν έφεδρος και πάλι στα όπλα, από τον ελληνικό στρατό αυτή τη φορά, με την ίδια ειδικότητα του παρατηρητή πυροβολικού. Στη διάρκεια του πολέμου θα μετακομίσουν πρώτα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και μετά στη Λωζάννη της Ελβετίας. Ήταν τότε που ο Ιωάννης άρχισε να ασχολείται συτηματικά με την μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.

Ο Ιωάννης Ζαφειρόπουλος με την σύζυγο του Ειρήνη Εμπειρίκου γύρω στα 1950

Ο Ιωάννης έγραψε στη γαλλική γλώσσα περί τα δεκαπέντε σημαντικά βιβλία ενώ σε τρία άλλα ήταν εκδότης. Κυριότερα από αυτά είναι η Ελεατική Σχολή (L’école éléate), ο Εμπεδοκλής του Ακράγαντα (Empédocle d’Agrigente), Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (Anaxagore de Clazomène. I. Le Mythe grec traditionnel de Thalès à Platon. II. Théorie et fragments), Απόλλων και Διόνυσος (Apollon et Dionysos), Διογένης της Απολλωνίας (Diogène d’Apollonie), σε δύο τόμους η Ιστορία της Ελλάδας την εποχή του χαλκού (Histoire de la Grèce à l’âge de bronze) και τα τελευταία του “Sensorium Dei” (1976) και Συγκλήσεις (Convergences, 1977). “Ο Ζαφειρόπουλος”, θα γράψει ο κριτικός André Reix, “είναι ένας πρωτότυπος στοχαστής. Όχι μόνο γιατί διαθέτει μια ευρύτατη κουλτούρα στους τομείς της φιλοσοφίας και των μαθηματικών, αλλά γιατί στηρίζει τη σκέψη του σε πολλαπλά προ-φιλοσοφικά στοιχεία από τα οποία δεν ψάχνει απλά να αποστάξει το ορθολογικό αλλά να βρει τις δυνητικά ορθολογικές τους τροχιές που οδηγούν σε μια υπέρτατη σύγκλιση”. Οι σοφοί, υποστηρίζει ο Ζαφειρόπουλος, ανέπτυξαν τη ‘θεϊκή αίσθηση’ όχι τόσο για να κατασκευάσουν μια νέα περί κόσμου άποψη αλλά για να δημιουργήσουν ηθικούς και αισθητικούς κανόνες ζωής. Βρίσκει μια έντονη αναλογία μεταξύ της αρχαίας σκέψης και της μετά Αϊνστάιν εποχής. Το τυχαίο είναι γι αυτόν ένα παιχνίδι που οδηγεί στη γνώση και την αισθητική, η μια συμπληρώνοντας την άλλη.

Μερικά από τα βιβλία του Ιωάννη Ζαφειρόπουλου

Η σύζυγος του Ειρήνη ήταν κόρη δυο ξαδέλφων: του Σταμάτη Εμπειρίκου και της Ευγενίας Εμπειρίκου – αμφότεροι εγγόνια του Λινάρδου Εμπειρίκου – μέλη της μεγάλης εφοπλιστικής οικογένειας των Εμπειρίκων, με την οποία συνεργάστηκαν αρχικά όπως είδαμε και οι Σταθάτοι στη Ρουμανία. Μεγαλούργησαν στον εικοστό αιώνα τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Το όνομα τους συνδέθηκε με τα υπερωκεάνεια των αρχών του αιώνα με τα οποία έφυγαν χιλιάδες Έλληνες μετανάστες στην Αμερική.  Στον Εθνικό Διχασμό οι Εμπειρίκοι διχάστηκαν και αυτοί έντονα. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο κλάδος του Ανδρέα Εμπειρίκου, παππού του ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου, ήταν φανατικοί ποστηρικτές του Βενιζέλου. Έθεσαν μάλιστα στη διάθεση του το πλοίο Εσπερία με το οποίο ο Βενιζέλος πήγε στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1916 για να σχηματίσει την κυβέρνηση της Εθνικής Αμύνης. Αντίθετα ο κλάδος του Γεωργίου Εμπειρίκου, πρώτου ξάδελφου του Ανδρέα και πατέρα του Σταμάτη, ήταν φανατικοί βασιλικοί. Εγκατέλειψαν μάλιστα την Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στη Λωζάννη μετά την αποπομπή του βασιλιά Κωνσταντίνου από την Ελλάδα τον Ιούνιο του 1917. 

Ας σημειώσουμε ότι οι Εμπειρίκοι είναι και σήμερα παρόντες στο παγκόσμιο ναυτιλιακό γίγνεσθαι. Ο Επαμεινώνδας Εμπειρίκος, εγγονός του συνονόματου Επαμεινώνδα και της Ολγας Κουμουνδούρου, κόρης του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, ήταν μέχρι το 2010 πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ναυτιλιακής Συνεργασίας του Λονδίνου (του περίφημου Committee). Η Ειρήνη Εμπειρίκου ήταν θεία του Επαμεινώνδα. Μαζί με τα αδέλφια της Γιώργο (1906 – 1967) και Νικόλα (1910 – 1941) ήταν διαχειρίστρια της εταιρείας S. G. Embiricos που είχε ιδρύσει ο πατέρας τους Σταμάτης (1868 – 1934). Μετά τον θάνατο του μικρού της αδελφού Νικόλα σε πτώση του ιδιωτικού του αεροπλάνου κοντά στο Νιούπορτ των ΗΠΑ (Matunuck beach), την επιχείρηση διηύθυνε ο αδελφός της Γιώργος.

Το εμπορικό Irene S Embiricos που έφερε το όνομα της Ειρήνης.

Ο Ιωάννης και η Ειρήνη θα αποκτήσουν το 1941 ένα γιο, τον Αλέξανδρο, ο οποίος θα παντρευτεί την Margaret Lim. H Margaret γεννήθηκε στο Πενάνγκ της Μαλαισίας από Μαλαισιανό πατέρα και Βρετανίδα μητέρα. Σπούδασε στο κολλέγιο Βασάρ της Νέας Υόρκης (Vassar College) και στην Οικονομική Σχολή του Λονδίνου (London School of Economics). Αφού δούλεψε στο LSE σαν ερευνήτρια, άρχισε καριέρα σαν δικηγόρος στο Σίτυ του Λονδίνου (City of London). Από τη μικρή της ηλικία στο Πενάνγκ αγαπούσε τα φυτά και τα λουλούδια. Έτσι όταν εγκαταστάθηκε με τον σύζυγο της στην Αθήνα το 2012 άρχισε να ασχολείται αποκλειστικά με θέματα κηπουρικής και είναι μέλος του προεδρείου της Mediterranean Garden Society της Αθήνας. Ο Αλέξανδρος, μετά τις σπουδές στο Balliol College της Οξφόρδης, ασχολήθηκε με την ναυτιλιακή εταιρεία S. G. Embiricos μαζί με τον θείo του Γιώργο Εμπειρίκο μέχρι τον θάνατο του τελευταίου το 1967 και ακολούθως με τον πρώτο του ξάδελφο Σταμάτη, γιο του Νικόλα Εμπειρίκου. Αφού έφτασαν να διαχειρίζονται περί τα 57 πλοία την δεκαετία του ‘50 και του ‘60 θα αρχίσει μια σταδιακή μείωση του αριθμού τους τις δεκαετίες του ‘70 και του ‘80. Η εταιρεία τελικά θα κλείσει το 1994 μετά από μια μεγάλη και ιστορική πορεία. Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο, η εταιρεία οδηγήθηκε στη διάλυση γιατί ο μεν ξάδελφος του Σταμάτης δεν είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ναυτιλιακά ενώ και ο ίδιος, όντας άτεκνος, δεν έβλεπε τον λόγο συνέχισης της. Στη συνέχεια θα ασχοληθεί με τη διαχείριση της κινητής και ακίνητης περιουσίας στο Λονδίνο. Ο Αλέξανδρος και η Margaret ζουν σήμερα στην Αθήνα.

Ο Αλέξανδρος Ζαφειρόπουλος και η σύζυγος του Μάργκαρετ Λιμ

Ο δεύτερος γιος της Σοφίας, ο Γιώργος, θα διαγράψει τη δική του προσωπική τροχιά. Είδαμε κάτω από ποιες οικογενειακές συγκυρίες πήγε να σπουδάσει γεωπονία στη πόλη Γκρινιόν. Όπως όμως τονίζει ο γιος του Πέτρος, οι σπουδές αυτές ήταν μόνο ένα πρόσχημα για να πλησιάσει τη πρωτεύουσα στην οποία τόσο ήθελε να πάει. Αυτό που τον ενδιέφερε κυρίως ήταν η αρχιτεκτονική της Πόλης του Φωτός την οποία απαθανάτισε σε πολλές φωτογραφίες με την αγαπημένη του μηχανή Leica. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 συνάντησε στη Τεργέστη, στο πατρικό σπίτι της μάνας του, την πριγκίπισσα Ισαβέλλα (Isabella von Schönburg – Hartenstein). Η Μπέλα, όπως την αποκαλούσε, είχε πάρει διαζύγιο από τον πρώτο της γάμο με τον Νικόλαο φον Βύνεκεν (Nikolaus von Wyneken) με τον οποίο είχε ήδη αποκτήσει μια κόρη (Marka von Wuneken) το 1931. Ήταν η μικρότερη αδελφή της νύφης του Καρολίνας, συζύγου του θείου του Κωνσταντίνου. Ο έρωτας τους θα καταλήξει το 1937 σε γάμο στη Βιέννη όπου και θα ζήσουν μέχρι το 1939. Θα φύγουν από εκεί μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στη ναζιστική Γερμανία και θα εγκατασταθούν στην γενέτειρα του Μασσαλία. Από εκεί μετά τον πόλεμο θα πάνε στην Ιρλανδία όπου θα αρχίσει για πρώτη φορά να ζωγραφίζει ακουαρέλες. Είχαν αποφασίσει να διαβούν τον ισημερινό πράγμα που έκαναν το 1947 πηγαίνοντας στα υψίπεδα Veld της Νότιας Αφρικής (Τρανσβάαλ). Θα αγοράσουν εκεί ένα κτήμα και ο Γιώργος θα επιδοθεί στη γεωργία και την ζωγραφική, μετά από ένα χριστουγεννιάτικο δώρο με πινέλα και λαδομπογιές που του έκανε η Μπέλα. Θα ασχοληθεί επίσης με τη Γιόγκα. Η αγάπη του για τις ανατολικές φιλοσοφίες θα τον οδηγήσει στην εκμάθηση της σανσκριτικής για την μελέτη των Θιβετιανών κειμένων (Theravedic texts). Θα αρχίσει μάλιστα την συγγραφή του έργου του ‘Ο Φωτισμός του Βούδα’ (L’Illumunation du Buddha: De la Quete à l’Annonce de l’Eveil) το οποίο θα κυκλοφορήσει το 1993, έτος του θανάτου του. Επιστρέφοντας στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας το 1955, μετά την αποτυχημένη επένδυση στην Αφρική, θα αρχίσει την γλυπτική με ιδιαίτερη επιτυχία. Σήμερα αναγνωρίζεται σαν ένας αξιόλογος γλύπτης. Αγαπημένα έργα του είναι οι ‘χορευτές’ σε φιγούρες του Νουρέγιεφ και της Μαργκό Φοντέιν. Πρόκειται για έργα στα οποία προσπάθησε να δαμάσει την κίνηση “το άμεσο παρελθόν, το παρόν και το επικείμενο μέλλον” όπως έλεγε. Η μετέωρη κίνηση! Τα έργα του Γιώργου, όπως και την αντίστοιχη ιστοσελίδα, τα διαχειρίζεται σήμερα η ανιψιά του Μαρίνα Λαφόν. Αυτές τις μέρες υπάρχει έκθεση των έργων του στη Μασσαλία. Φέτος το καλοκαίρι θα δοθεί για άλλη μια φορά παράσταση μπαλέτου με σύγχρονη προβολή και έκθεση των ‘χορευτών’ του στο Εθνικό Μουσείο Μπαρτζέλλο (Bargello) της Φλωρεντίας.

Ο γλύπτης Γιώργος Ζαφειρόπουλος

Η μετέωρη κίνηση

Ο Γιώργος και η Μπέλα θα αποκτήσουν το 1938 ένα γιο, τον Πέτρο. Ο Πέτρος θα αναδειχτεί σε έναν αξιόλογο προγραμματιστή ηλεκτρονικών υπολογιστών. Θα δουλέψει στο ερευνητικό κέντρο της IBM στην Ελβετία (IBM Research Lab, Switzerland) και θα προβεί σε αρκετές δημοσιεύσεις αποκτώντας συγχρόνως αρκετές ευρεσιτεχνίες. Θα παντρευτεί την Πηνελόπη Μπέϊλυ (Penelope Bailey) και θα αποκτήσουν δυο κόρες, την Άμπιγκεϊλ (Abigail) και την Κορντίλια (Cordelia). Και οι δυο κόρες, υψίφωνες, θα παρακολουθήσουν μαθήματα μουσικής. Η Άμπιγκεϊλ θα παντρευτεί τον γιατρό Ιγκόρ Στάνσικ στη Βιέννη και θα αποκτήσουν τρία παιδιά, τον Σάσα, την Χλόη και τον Μαξ. Δυστυχώς μια μακρόχρονη ασθένεια θα την οδηγήσει σε ένα πρόωρο θάνατο.

Η Άμπιγκεϊλ Ζαφειροπούλου με τα τρία της παιδιά

Κάπως έτσι φτάνουμε στο τέλος της εξιστόρησης της γενεαλογικής γραμμής της Σοφίας Οικονόμου. Ναυτιλία, φιλοσοφία, γλυπτική, προγραμματισμός υπολογιστών, διαχείριση ακινήτων, οι απόγονοι της κάλυψαν ευρύτατους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας διαγράφοντας μια πετυχημένη πορεία. Μια πορεία στη γνώση και την αισθητική όπως θάλεγε και ο Ιωάννης Ζαφειρόπουλος!

Επόμενο….

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 16ο)

Η οικογένεια του Ιωάννη Ανδρέου Οικονόμου

Η Ελένη Μουράτη παντρεύτηκε τον Ιωάννη στη Πέστη το 1866, στα δεκαοχτώ της χρόνια. Μετά τον γάμο εγκαταστάθηκε στη Βραΐλα, όπου είχε τις επιχειρήσεις ο άνδρας της, για περίπου έντεκα χρόνια. Εκεί γέννησε τα πέντε πρώτα της παιδιά. Το 1877 γίνεται η αναγκαστική μετεγκατάσταση στη Τεργέστη όπου γέννησε τα δυο τελευταία της, την Μαρία και τον Ιωάννη. Στα περισσότερα δώσανε και δεύτερο όνομα προς τιμήν κάποιου προγόνου. Η πρωτότοκη κόρη ονομάστηκε Σοφία – Μαρία προς τιμήν των δυο γιαγιάδων, Μαρίας Οικονόμου και Μαρίας Μουράτη. Το πρώτο αγόρι θα ονομαστεί Δημήτρης – Κωνσταντίνος προς τιμήν του παππού Κώστα Μουράτη. Το τέταρτο αγόρι θα βαπτιστεί Λεωνίδας – Ανδρέας από τον παππού Ανδρέα Οικονόμου. Το πέμπτο παιδί θα πάρει το όνομα του θανόντος τριτότοκου Κωνσταντίνου και σαν δεύτερο το ‘Αλέξανδρος’ που παραπέμπει στη πατρογονική γη της Μακεδονίας. Στη καθημερινή βέβαια ζωή θα επικρατήσουν τα πρώτα ονόματα: Σοφία, Δημήτρης, Λεό, Κωστάκης και Γιάγκος.

Μερικές λεπτομέρειες από την ζωή της οικογένειας διασώθηκαν χάρη στο βιβλίο της συζύγου του Κωστάκη, πριγκίπισσας Καρολίνας. Για τους δυο γονείς αναφέρει ότι “ο ευτυχισμένος γάμος τους διήρκεσε πενήντα πέντε χρόνια. Τους θυμάμαι στα βαθειά γεράματα τους να φωνάζει με αγάπη ο ένας τον άλλο ‘φως μου’. Ήταν μια πατριαρχική οικογένεια. Παραμένουν στη μνήμη μου σαν οι πλέον ευγενείς και αγαπητοί άνθρωποι που γνώρισα ποτέ. Όταν ο πεθερός μου, εντυπωσιακά σπινθηροβόλος στο πνεύμα, πέθανε το 1921 σε ηλικία 87 ετών, τον θρηνήσαμε όλοι πολύ. Το ίδιο συνέβη και με την πεθερά μου που τον ακολούθησε στο μεγάλο ταξίδι δυο χρόνια αργότερα”.

Ο κοσμοπολιτισμός δεν ήταν μόνο χαρακτηριστικό της Τεργεσταίας πόλης αλλά και της ίδιας της οικογένειας. Μεγάλη εντύπωση προκάλεσε στη Καρολίνα η γνώση και χρήση τόσο πολλών γλωσσών στην οικογένεια. “Έκπληκτη άκουγα στην αρχή του γάμου μου κάθε μέλος της οικογένειας να μιλά διαφορετική γλώσσα. Ο αγαπημένος μου σύζυγος μιλούσε ελληνικά με τον πατέρα του, γερμανικά με την μητέρα του, γαλλικά με την Σοφία και τον Δημήτρη και ιταλικά με τον Λεό! Αυτό γινόταν από την πιο μικρή του ηλικία”. Η γνώση των γαλλικών οφειλόταν στη Γαλλίδα γκουβερνάντα που πάντα είχαν στην οικογένεια. Τα γερμανικά στη γερμανομαθή μητέρα τους και τα ιταλικά στο σχολείο που πήγαιναν. Τα παιδιά διατήρησαν τους στενούς τους δεσμούς σε όλη τους τη ζωή. Ιδιαίτερα ο Λεό και ο Κωστάκης ήταν πάντα αχώριστοι. Δεν ήταν μόνο αδέλφια αλλά και οι καλύτεροι φίλοι. Λόγω μικρής διαφοράς στην ηλικία, πήγαιναν στην ίδια τάξη στο δημοτικό και στο Γυμνάσιο.

Ο μπαμπάς Ιωάννης είχε κατανοήσει ότι οι πετυχημένες οικονομικές κινήσεις βασίζονται εν πολλοίς και στους πετυχημένους γάμους. Ήταν κάτι που είχε διδαχθεί από τον πατέρα του αλλά και από τον περίγυρο του. Οι γάμοι την εποχή εκείνη, όπως έχει ήδη υπογραμμιστεί, αποτελούσαν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο χτίζονταν στέρεες οικονομικές συμμαχίες και επεκτάσεις δραστηριοτήτων. Συχνά ήταν το μέσο με το οποίο επιτυγχάνετο και η κοινωνική ανέλιξη στις αριστοκρατικά διαρθρωμένες κοινωνίες της τότε κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Υποψιαζόμαστε ότι πίσω από τους γάμους της Καλλιρρόης και του Έκτορα – τα δυο πρώτα παιδιά του εκλιπόντος αδελφού του – με τις οικογένειες αντίστοιχα Χρυσοβελόνη και Νεγρεπόντη της Ρουμανίας, βρισκόταν ο Ιωάννης. Το ίδιο θα πρέπει να συνέβη και με, τα πρώτα τουλάχιστον, δικά του παιδιά. Η κόρη του Σοφία θα παντρευτεί τον Πολύβιο Ζαφειρόπουλο της Μασσαλίας , γόνο της οικογένειας που αποτελούσε τον ένα κινητήριο τροχό της τεράστιας εταιρείας Ζαφειροπούλου – Ζαρίφη. Ο γιος του Δημήτρης θα παντρευτεί γόνο της άλλης παγκόσμιας τότε εταιρείας, αυτής των αδελφών Ράλλη. Αντίθετα ο τέταρτος του γιος θα παντρευτεί κόρη της βαθειά αριστοκρατικής οικογένειας των Βίντις-Γκρατς που έφερε τον τίτλο της πριγκίπισσας. Πριγκίπισσα από τον συγγενή κλάδο των Σόνμπεργκ -Χαρτενστάιν θα παντρευτεί και ο αδελφός του Κωστάκης. Την μικρότερη αδελφή της τελευταίας θα πάρει για γυναίκα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, και ένας γιος της Σοφίας Οικονόμου!

Μασσαλία: πόλη μεγάλων ευκαιριών για τους Έλληνες

Η εβδομαδιαία εφημερίδα της Μασσαλίας ‘La Vedette’ θα ανακοινώσει στο φύλο της 4ης Απριλίου 1896 “τον αρραβώνα της διδος Σοφίας Οικονόμου, ωραίας νέας από τις πλουσιότερες κληρονόμους της Τεργέστης, με τον κ. Πολύβιο Ζαφειρόπουλο, έναν από τους πλέον συμπαθητικούς νεαρούς της ελληνικής αριστοκρατίας. Πρόκειται για τον γιο του αειμνήστου κυρίου και της κυρίας Ζαφειροπούλου, γένους Λασκαρίδου, ο οποίος μεγάλωσε στη Γαλλία όπου περάτωσε λαμπρά τις σπουδές του μηχανικού. Αξιαγάπητος από όλους τους ιστιοπλόους, ο κ. Ζαφειρόπουλος διαθέτει στο λιμάνι μας ένα από τα ομορφότερα ιστιοφόρα – κότερα της πόλης”.

Τη Μασσαλία την γνώριζε καλά ο πατέρας της Σοφίας από τις σπουδές που είχε κάνει εκεί – σύμφωνα με την νύφη του Καρολίνα – την δεκαετία του 1850. Έχει ενδιαφέρον όμως να δούμε πώς η εκεί δυναμική ελληνική κοινότητα θα αποτελέσει τον κύριο μοχλό ανάπτυξης της πόλης και της γύρω περιοχής στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Ήδη από τα τέλη του 16ο αιώνα οι Έλληνες άρχισαν να επεκτείνονται με τα πλοία τους στη Μεσόγειο με κύρια ενασχόληση το εμπόριο του σιταριού, άλλοτε νόμιμο, άλλοτε παράνομο – ιδιαίτερα επικερδές σε εποχές απαγόρευσης εξαγωγών από τον Σουλτάνο. Είναι αυτό που ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός Φερνάν Μπρωντέλ θα ονομάσει “επανέναρξη της ελληνικής επέκτασης στη Μεσόγειο” (Fernand Braudel, La Méditerranée et le monde méditerranéen à l’époque de Philippe II, Paris, 1949). Τέλη του 18ου αιώνα όμως θα ξεκινήσει η πλήρης κυριαρχία των Ελλήνων στο εμπόριο δημητριακών από την Μαύρη Θάλασσα προς Κωνσταντινούπολη και Δύση για πάνω από έναν αιώνα. Απαρχή αυτής της χρυσής εποχής θα είναι η συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας μετά την ήττα της τελευταίας. Με την συνθήκη αυτή τα χριστιανικά – ουσιαστικά ελληνικά – πλοία προστατεύονται και ευνοείται η ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους. Με την Γαλλική Επανάσταση του 1789 οι Γάλλοι έμποροι της ανατολικής Μεσογείου αποσταθεροποιούνται ή διώκονται δημιουργώντας κενά τα οποία σπεύδουν να καλύψουν Έλληνες καραβοκύρηδες. Στη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων των αρχών του 19ου αιώνα, η Αγγλία με τον κραταιό στόλο της επιβάλει αποκλεισμό των γαλλικών λιμανιών σε Δύση και Ανατολή. Είναι η κατεξοχήν εποχή όπου η Μασσαλία θα παίξει πρωτεύοντα ρόλο στον πλουτισμό των Ελλήνων εμπόρων. Οι Έλληνες καραβοκύρηδες, με την ουδέτερη οθωμανική σημαία στα πλοία τους, κατορθώνουν και διασπούν τον ναυτικό αποκλεισμό, προμηθεύοντας τρόφιμα στη πεινασμένη πόλη με το μέγιστο δυνατό κέρδος. Την εποχή αυτή των μεγάλων ανακατατάξεων οι Έλληνες θα ανατρέψουν οριστικά την κυριαρχία των Γάλλων εμπόρων στην ανατολική Μεσόγειο αποκτώντας τη μερίδα του λέοντος του εξωτερικού εμπορίου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αρκετές ελληνικές οικογένειες από Χίο, Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη θα εγκατασταθούν στη Μασσαλία. Πρόκειται συχνά για οικογένειες των οποίων οι ρίζες χάνονται βαθειά στη Βυζαντινή αυτοκρατορία ή μεγάλες οικογένειες της Χίου όπως οι οικογένειες Πετροκόκκινου, Αργέντη, Ράλλη, Σκυλίτση και Βλαστού.

Με τη πτώση του Ναπολέοντα καταργείται ο δασμός 20% που έπληττε τα εμπορεύματα της Ανατολής που εισάγονταν στη Μασσαλία με πλοία μη γαλλικής σημαίας. Οι Έλληνες έμποροι, που είχαν ήδη βάλει πόδι στη πόλη τα προηγούμενα χρόνια, θα μπορέσουν έτσι να εισάγουν ανταγωνιστικό σιτάρι – το “πετρέλαιο του 19ου αιώνα” – από τη Μαύρη Θάλασσα στη νότια Γαλλία που μαστιζόταν ακόμη από ελλείψεις τροφίμων μετά τους μεγάλους πολέμους. Με τον καιρό θα δημιουργηθεί ένα πυκνό πλέγμα εμπορικών σχέσεων μεταξύ των ελληνικών οίκων που είχαν την έδρα τους στη Μασσαλία και των αντιπροσωπειών τους στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και της ανατολικής Μεσογείου. Σύμφωνα με τις έρευνες του Γάλλου ιστορικού Πιέρ Εσινάρ, στα μέσα του 19ου αιώνα υπολογίζεται ότι οι Έλληνες είχαν πάνω από 500 εμπορικούς οίκους στη Δυτική Ευρώπη εκ των οποίων περί τους εκατό στη Μασσαλία. Μόνο η Τεργέστη την ξεπερνούσε (Pierre Echinard, ‘1840 – 1900, Marseille à l’heure grecque’, 1996). Την ίδια εποχή η συγκέντρωση Ελλήνων στη περιοχή της Μασσαλίας ξεπερνά κάθε άλλη γαλλική περιοχή, συμπεριλαμβανομένου και του Παρισιού. Σε μια τέτοια ευνοϊκή συγκυρία εγκαθίσταται εκεί και ένα παράρτημα της Κωνσταντινουπολίτικης εταιρείας ‘Ζαφειροπούλου – Ζαρίφη’.

H εταιρεία ‘Ζαφειρόπουλου – Ζαρίφη’ κοινώς ‘Ζ/Ζ’

Ο Πολύβιος είναι ένας από τους τέσσερις γιους – Ευγένιος, Πολύβιος, Στέφανος και Αλέξανδρος – του Γεωργίου Ζαφειρόπουλου και της Χριστίνας Λασκαρίδου. Η Χριστίνα λέγεται ότι έλκει την καταγωγή της από την μεγάλη βυζαντινή οικογένεια των Λασκάρεων. Ο Γεώργιος ήταν ο δευτερότοκος γιος του Δημήτρη Ζαφειρόπουλου, σπουδαίου έμπορα δημητριακών, μιας από τις μεγάλες οικογένειες στο Φανάρι, μέλους της “εμπορικής αριστοκρατίας” της Κωνσταντινούπολης. Το 1837 παντρεύει την κόρη του Ελένη με τον υπάλληλο του Γεώργιο Ζαρίφη (1806 – 1884) τον οποίο κάνει και συνέταιρο λίγα χρόνια αργότερα. Ο Γεώργιος Ζαρίφης ήταν γιος του οινοπαραγωγού και κρασέμπορα, μέλους της Φιλικής Εταιρείας, Γιάγκου Ζαρίφη από το Μεγάλο Ρεύμα Κωνσταντινούπολης και της Θηρεσίας (Ταρσώ) Καπλάνογλου. Ο Γιάγκος το σκάει από την Κωνσταντινούπολη λίγο πριν το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης για να σώσει την οικογένεια του από την μήνη των οθωμανικών αρχών. Στην Οδησσό όπου πηγαίνει γνωρίζεται με επιφανείς Έλληνες της εκεί Κοινότητας καθώς επίσης και με τον υπουργό εξωτερικών του τσάρου, τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο γιος του Γεώργιος θα πάει στο ονομαστό Γαλλικό Λύκειο Ρισελιέ (Richelieu – Lyceum Richelowski) το καλύτερο τότε σχολείο της Οδησσού. Ο Καποδίστριας τους καλεί στην Ελλάδα όταν γίνεται κυβερνήτης και εγκαθίστανται στο Ναύπλιο όπου και παίρνουν την ελληνική υπηκοότητα. Το Ναύπλιο όμως είναι πολύ μικρή πόλη για τον Γεώργιο. Με την δολοφονία του Κυβερνήτη θα επιστρέψει στη Πόλη και θα πιάσει δουλειά στο εμπορικό του Δημήτρη Ζαφειρόπουλου. Ο τελευταίος είναι ενθουσιασμένος από τις γνώσεις και την εφυία του νέου του υπαλλήλου τον οποίο θα παντρέψει με την κόρη του Ελένη κάνοντας τον συνάμα και συνέταιρο. Η εταιρεία μετονομάζεται σε “Ζαφειρόπουλος και Ζαρίφης” το 1840, γνωστής και ως ‘Ζ/Ζ’, η οποία θα γίνει το εφαλτήριο ανήκουστων μέχρι τότε μεγαλείων.

Ο Γεώργιος Ζαρίφης και η σύζυγος του Ελένη Ζαφειροπούλου

Ο Γεώργιος θα ξεκινήσει την κατάκτηση της Δύσης επεκτείνοντας τις εμπορικές δραστηριότητες της εταιρείας σε Λονδίνο, Λίβερπουλ, Μασσαλία, Τεργέστη, Οδησσό και Ρουμανία. Αντιπρόσωποι εκεί θα γίνουν μέλη της οικογένειας. Ο αδελφός του Μιχαήλ θα αναλάβει την αντιπροσωπεία στο Λονδίνο. Εκεί παντρεύεται την Σμυρνιά Φανή Κεσίσογλου και αποκτά διασυνδέσεις με τις οικογένειες Ράλλη, Ροδοκανάκη και Βλαστού που είχαν ήδη γραφεία στο Λονδόνο. Ο κουνιάδος του Γεώργιος Ζαφειρόπουλος θα αναλάβει τη νευραλγική θέση της Μασσαλίας με αρωγούς αργότερα τους γιους του Στέφανο και Πολύβιο και τον πρωτότοκο γιο του ίδιου του Ζαρίφη, τον Περικλή. Η κόρη του Σοφία θα παντρευτεί τον Οδυσσέα Νεγρεπόντη, έμπορο και εφοπλιστή στο Βουκουρέστι, οι οποίοι αργότερα θα συμπεθεριάσουν με τους Οικονόμου με τον γάμο της κόρης τους Κατερίνας και του Έκτορα Οικονόμου. Η κόρη του Τερέζα θα παντρευτεί τον Αντώνη Βλαστό, ο γιος του οποίου κληρονόμησε, όπως έχουμε ήδη μάθει, μέρος της συλλογής έργων τέχνης του Έκτορα Οικονόμου. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η οικογένεια Οικονόμου είχε συνάψει συγγενικούς δεσμούς με τις οικογένειες Ζαφειρόπουλου, Ζαρίφη και Βλαστού πολύ πριν τον γάμο της Σοφίας με τον Πολύβιο.

Το εμπόριο δεν είναι όμως αρκετό για να ικανοποιήσει τις μεγάλες φιλοδοξίες του Γεωργίου. Θα εισέλθει γρήγορα και στον τραπεζικό τομέα καταλαμβάνοντας με τον καιρό κορυφαία θέση. Στα μέσα του 19ου αιώνα υπήρχαν περί τους ένδεκα Έλληνες τραπεζίτες στη Κωνσταντινούπολη, οι περισσότεροι τους διεθνείς έμποροι με εμπειρία σε χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και προθεσμιακές αγορές με τη Δύση. Εκτός από τους Ζαρίφη και Ζαφειρόπουλο, ήταν οι αδελφοί Μπαλτατζή, ο Στέφανος Ράλλης, ο Χρηστάκης Ζωγράφος, ο Γκλαβάνης, ο Μαυροκορδάτος, ο Στεφάνοβιτς-Σκυλίτσης, ο Τουμπίνι και ο Ιωάννης Ψυχάρης. Αποτελούσαν ένα άτυπο τραπεζικό μονοπώλιο αφού εκτός από αυτή την ομάδα υπήρχαν μόνο ένας Εβραίος τραπεζίτης, ο Ισαάκ Καμόντο και ένας φραγκολεβαντίνος, ο Ζακ Αλλεόν. Κύρια – και ιδιαίτερα επικερδής – δραστηριότητα ήταν η βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση των αναγκών της οθωμανικής κυβέρνησης. Οι Έλληνες τραπεζίτες, μέσα από τις συνήθεις ‘εσωτερικές συναλλαγές’ των διεθνών εμπορικών τους οίκων (Ράλλη, Μαυροκορδάτου, Σκυλίτση και Ζ/Ζ), πουλούσαν σε πολύ υψηλότερη τιμή τα οθωμανικά χρεόγραφα σε δυτικές τράπεζες. Έτσι το ‘εσωτερικό’ οθωμανικό χρέος μετατρεπόταν αργά αλλά σταθερά σε ‘εξωτερικό’ χρέος. Οι Έλληνες τραπεζίτες είχαν συνάψει συγχρόνως ιδιαίτερα στενές σχέσεις με τους ανώτατους Οθωμανούς αξιωματούχους. Ο Θεόδωρος Μπαλτατζής ήταν στενός φίλος του μεγάλου μεταρρυθμιστή Μουσταφά Ρεσίντ Πασά, (δημιουργού του Τανζιμάτ που οδήγησε στο πρώτο οθωμανικό σύνταγμα), ο Χρηστάκης Ζωγράφος ήταν ο προσωπικός τραπεζίτης του (μετέπειτα βραχύβιου σουλτάνου) Μουράτ του 5ου ενώ ο Γεώργιος Ζαρίφης ήταν ο χρηματοοικονομικός σύμβουλος και προσωπικός τραπεζίτης του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ.

Ο Ζαρίφης με άλλους Έλληνες χρηματιστές (Μπαλτατζή, Ψυχάρη και Γκλαβάνη) θα συμμετάσχει στην ίδρυση των πρώτων καθαρόαιμων τραπεζών στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Πρόκειται για την Τράπεζα Κωνσταντινούπολης (Banque de Constantinople – 1847), την Οθωμανική Τράπεζα (Banque Ottomane – 1853) και την Χρηματοοικονομική Ένωση (Union Financière – 1860). Η διόγκωση όμως του εξωτερικού χρέους και ο κίνδυνος μιας χρεωκοπίας θα οδηγήσει το 1864 στην ίδρυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορικής Τράπεζας με αγγλικά και γαλλικά κεφάλαια που θα παίξει τον ρόλο και Κεντρικής Τράπεζας στην αυτοκρατορία. Μολονότι ο Ζαρίφης δεν συμμετέχει στη κεφαλαιακή σύνθεση της νέας τράπεζας θα είναι μέλος του Διοικητικού της Συμβουλίου. Θα αναλάβει μάλιστα και την προεδρία της θυγατρικής Γενικής Εταιρείας (Société Générale de l’Empire Ottoman), σήμα της εμπιστοσύνης που ενέπνεε στους δυτικούς τραπεζίτες. Εξάλλου η Οθωμανική Τράπεζα συναλλάσσεται με το οθωμανικό δημόσιο σχεδόν πάντα με την διαμεσολάβηση της ‘Ζ/Ζ’ και της Τράπεζας Κωνσταντινούπολης. Οι υπηρεσίες που προσέφερε στην υπηρεσία διαχείρισης του οθωμανικού χρέους και προσωπικά στον Αβδούλ Χαμίτ θα αναγνωριστούν δεόντως. Ο σουλτάνος του παραχωρεί την νομή των δασμών ορισμένων λιμανιών της αυτοκρατορίας ενώ για τα προσωπικά του χρέη του προσφέρει μιαν έκταση πάνω από 500.000 στρέμματα κοντά στη Βαγδάτη. Το 1880 έχει μιαν αμύθητη περιουσία. Θεωρείται ο πλουσιότερος πολίτης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ένας από τους πλουσιότερους στο κόσμο, συγκρίσιμος με τους Ρότσιλντ.

Θα μείνει όμως στην ιστορία και για τις αναρίθμητες φιλανθρωπικές του δράσεις, την κατασκευή δεκάδων ελληνικών σχολείων, εκκλησιών και ευαγών ιδρυμάτων (τα ‘Ζαρίφια’). Ήταν πεπεισμένος ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία  μπορούσε να εξελληνιστεί σταδιακά λόγω της πνευματικής έλξης που εξασκούσαν τα ελληνικά γράμματα στους διάφορους πληθυσμούς της. Τον καιρό εκείνο το 50% του πλούτου στην Οθωμανική αυτοκρατορία ανήκε σε ελληνικές οικογένειες έναντι 15% σε τουρκικές ενώ οι γιατροί, οι διπλωμάτες και οι τραπεζίτες του Σουλτάνου ήταν επί το πλείστον Φαναριώτες.

Η Ζ/Ζ στη Μασσαλία

Στη Μασσαλία η εταιρεία Ζ/Ζ με επικεφαλής τους Ζαφειρόπουλους θα γίνει ο μοχλός μιας περιόδου ευμάρειας χωρίς προηγούμενο για την πόλη. Ξεκινώντας από το εμπόριο δημητριακών με τη Ρωσία θα επεκταθούν γρήγορα στη βιομηχανία και στον τραπεζικό τομέα. Το 1854 θα ιδρύσουν έναν αλευρόμυλο και θα γίνουν οι “βασιλείς του σίτου” στη νότια Γαλλία. Το 1865 θα συμμετάσχουν στην ίδρυση της Πιστωτικής Εταιρείας Μασσαλίας (Société marseillaise de Crédit) και από το 1880 θα ιδρύσουν διαδοχικά την ‘Οικοδομική Πίστη’ (Crédit immobilier marseillais), την ‘Γεωργική Εταιρεία Γαλλίας Αφρικής’ (Société agricole et immobilière France africaine – Enfida), την Εταιρεία Σακχάρεως Σεν Λουί (Raffineries de Saint Louis), την Εταιρεία Μεγάλων Έργων Μασσαλίας (Grands travaux de Marseille), τα Ναυπηγεία Προβηγγίας (Chantiers de Provence) κλπ. Μέσα από τα Διοικητικά Συμβούλια των εταιρειών κυριαρχούν στην οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης. Θα ακολουθήσουν δηλαδή μιαν αντίστοιχη πορεία με αυτήν των Οικονόμου στη Τεργέστη.

Οι Ζαφειρόπουλοι δίνουν παράλληλα το παρόν σε κάθε εκδήλωση φιλανθρωπικού, πολιτιστικού και εθνικού χαρακτήρα. Οι παρεμβάσεις τους αναρίθμητες και τα διατεθέντα ποσά τεράστια. Απλά ας αναφέρουμε την χρηματοδότηση από τον Στέφανο Ζαφειρόπουλο με 200,000 γαλλικά φράγκα της έκδοσης ενός χάρτη της Μακεδονίας από τον Γερμανό γεωγράφο H. Kiepert σε 3,000 αντίτυπα για όλα τα ελληνικά σχολεία σε Ελλάδα και εξωτερικό καθώς επίσης τον εμπλουτισμό των μουσείων της πόλης με έργα τέχνης και τη δημιουργία του Κύκλου Τέχνης που αγκάλιαζε ανεξαιρέτως όλους τους καλλιτέχνες και λογοτέχνες της περιοχής. Ο δήμος της Μασσαλίας θα αναγνωρίσει την οικογένεια σαν μεγάλους ευεργέτες για την φιλανθρωπία τους και για την συμβολή τους στην ανάπτυξη των Καλών Τεχνών.

Ο χάρτης της Μακεδονίας που χρηματοδοτήθηκε από τον Στέφανο Ζαφειρόπουλο και εκδόθηκε από τον Γερμανό γεωγράφο H. Kiepert.

Η ερευνήτρια του ελληνισμού της Μασσαλίας Erato Paris θα σημειώσει: “συνδεδεμένες με την ελληνική υψηλή αστική τάξη του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, δύο από τις πιο διακεκριμένες προσωπικότητες δύο οικογενειών, Ζαρίφη και Ζαφειρόπουλου, είχαν ιδρύσει σε δύο από τις κορυφαίες πόλεις της εποχής, την Κωνσταντινούπολη και τη Μασσαλία, μια ισχυρή εμπορική και χρηματοοικονομική δυναστεία: την Z/Z. Είχαν σημαδέψει, συνοδεύσει και διεγείρει την εμπορική και οικονομική δυναμική αυτών των πόλεων, αλλά και την πολιτιστική και πνευματική άνθιση του Ελληνισμού. Στις αντίστοιχες πόλεις τους, το φιλανθρωπικό τους έργο ήταν η βάση πολλών ευαγών ιδρυμάτων. Άνδρες εξουσίας, είχαν κατά νου την ευημερία των πολιτών, αλλά και την εδραίωση της κυριαρχίας τους σε ολόκληρη την κοινωνία” (Quand les Grecs voyaient plus loin que la Méditerranée: les familles Zarifi – Zafiropulo, 2002). Μάρτυρας αυτής της χρυσής εποχής παραμένει σήμερα η εταιρεία των απογόνων Ζαρίφη. Είναι ειδικευμένη στις χρηματοοικονομικές συναλλαγές στην ιστορική έδρα της πάλαι ποτέ κραταιάς εταιρείας (www.zarifi.com).

Επόμενο….

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 15ο)

Μια μικρή επίσκεψη στο Palazzo Economo

Τον Ιούνιο του 2018, στο ταξίδι μου από την βόρεια Ευρώπη προς την Ελλάδα, λοξοδρόμησα λιγάκι και επισκέφτηκα την Τεργέστη για μια πιο προσωπική αντίληψη της πόλης στην οποία μεγαλούργησαν οι αδελφοί Οικονόμου. Πρώτη επίσκεψη φυσικά το περίφημο σπίτι του Ιωάννη Οικονόμου, το Palazzo Economo.

Όπως έχω ήδη γράψει το “παλατάκι” κτίστηκε μεταξύ του 1886 και του 1891 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Τζιοβάνι Σκαλμανίνι (Giovanni Scalmanini). Εκτός από την καθαρά χρηστική της αξία – αποθήκες στο ισόγειο, γραφεία στον πρώτο όροφο, διαμερίσματα διαμονής στο δεύτερο –  ο Ιωάννης ήθελε η οικοδομή να ακτινοβολεί την αίγλη της επιχειρηματικής και κοινωνικής του θέσης αλλά και την ελληνική του καταγωγή. Το Παλάτσο βρίσκεται κοντά στο λιμάνι, δίπλα στο σιδηροδρομικό σταθμό, εντυπωσιάζοντας με την ομορφιά του τους ταξιδιώτες που φτάνουν στη πόλη. Η τριώροφη πρόσοψη, διακοσμημένη με ρουστίκ και λείες πέτρες, προεξέχει στα δυο άκρα της σχηματίζοντας δυο πυργίσκους με μπαλκόνια που κοσμούνται από ιωνικούς κίονες.

Δίπλα από την επιβλητική εξωτερική είσοδο το Υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας έχει τοποθετήσει μια πλακέτα με το ιστορικό του κτηρίου (ιδιοκτήτης, αρχιτέκτονας, εσωτερική διακόσμηση κλπ). Εκεί σήμερα στεγάζονται υπηρεσίες τέχνης και πλιτισμού της περιοχής Fiuli Venezia Giulia. Το κτήριο δεν είναι μουσείο και ως εκ τούτου δεν είναι επισκέψημο πράγμα το οποίο αγνοούσα. Έφτασα λοιπόν ένα πρωί απρόσκλητος και εξήγησα ότι καταγόμουν από την πατρίδα του Οικονόμου και ότι θα ήθελα, αν είναι δυνατόν, να επισκεφτώ το στολίδι που άφησε στη πόλη της Τεργέστης. Τα πρόσωπα των υπαλλήλων έλαμψαν από έκπληξη και χαρά. Ένας έτρεξε να μου φέρει καφέ, άλλος να βρει τα κλειδιά των χώρων του κτηρίου, ένας τρίτος κανόνισε να μπω στο γραφείο του Ιωάννη το οποίο σήμερα έχει καταλάβει ο διευθυντής της υπηρεσίας. Όλοι θέλανε να με εξυπηρετήσουν, κάτι να μου προσφέρουν, κάτι να μου πούνε. Ήταν συγκινητικό. Τους ευχαριστώ θερμά.

Μπαίνοντας στο κτήριο βρισκόμαστε σε ένα κομψό άτριο που υποστηρίζεται από τέσσερις ιωνικούς κίονες. Η οροφή του ατρίου κοσμείται από έναν μικρό γυάλινο θόλο με αστεράκια.

Από το άτριο αρχίζει ένας  μαρμάρινος διάδρομος διακοσμημένος με κίονες ιωνικού ρυθμού ενώ οι τοίχοι και η οροφή έχουν υψηλής αισθητικής σχέδια. Στο διάδρομο υπάρχει και ένα άγαλμα γυναικός χωρίς ένδειξη ονόματος.

Στο τέλος του διαδρόμου αρχίζει ένα μεγαλοπρεπές κλιμακοστάσιο, διακοσμημένο με αρχαιοελληνικά μοτίβα.

Ο εσωτερικός εξώστης του δεύτερου ορόφου υποβαστάζεται από τέσσερις κίονες κορινθιακού ρυθμού.

Η σκάλα είναι πολύ φωτεινή χάρη στη γυάλινης οροφή. Τα αστεράκια που διακοσμούν την οροφή παραπέμπουν στον ουράνιο θόλο.

Στον δεύτερο όροφο βρίσκεται η είσοδος στα διαμερίσματα της οικογένειας. Τα δωμάτια έχουν μετατραπεί σε γραφεία για τις υπηρεσίες ενώ τα σαλόνια χρησιμοποιούνται για διάφορες εκδηλώσεις τέχνης και λόγου. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι τόσο το Παρθεναγωγείο στην Έδεσσα για το κτίσιμο του οποίου συνεισέφεραν οι Οικονόμου όσο και η οικογενειακή κατοικία στη Τεργέστη έχουν παραπλήσιες χρήσεις σήμερα!

Τα σαλόνια έχουν μια πολύ πλούσια διακόσμηση

Σε ένα σαλόνι βρίσκονται ζωγραφικοί πίνακες του τέλους του 19ου αιώνα οι οποίοι εκθειάζουν την ανθρώπινη εφευρετικότητα και το πολλά υποσχόμενο μέλλον χάρη στη τεχνική πρόοδο. Μη ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στον κατεξοχήν αιώνα της Προόδου. Πιο κάτω δυο αντιπροσωπευτικά δείγματα.

Στον πρώτο πίνακα δυό όμορφες γυναίκες, που συμβολίζουν τον πλούτο και την αφθονία, αποσπώνται από τα γκρίζα σύννεφα. Συνοδεύονται από ένα μικρό παιδί που συμβολίζει την νέα εποχή της αφθονίας με το κέρας της Αμάλθειας ενώ, ψηλά πάνω από τα σύννεφα, ο θεός του εμπορίου Ερμής καβάλα στον Πήγασο κυριαρχεί στα ουράνια.

Στον παρακάτω πίνακα, η βιομηχανία, σαν μια νεαρή δαφνοστεφανωμένη γυναίκα, δείχνει σε έναν εργάτη τη Μοίρα Κλωθώ η οποία, καθισμένη σε ένα σύννεφο, κλώθει με τη ρόκα της το νήμα της ζωής ενώ πίσω της ίπταται η Δόξα. Στο βάθος βλέπουμε την Τεργέστη με την θάλασσα στον ορίζοντα.

Εντύπωση κάνει ότι και οι οροφές των διαδρόμων έχουν όμορφα σχέδια που διαφέρουν απ’ τον ένα διάδρομο στον άλλο. Παρακάτω ένα παράδειγμα.

Το γραφείο του μεγάρου έχει παραμείνει σχεδόν όπως ήταν. Οι τοίχοι του καλύπτονται από τεράστιες ξύλινες βιβλιοθήκες με βιβλία στα γερμανικά, ιταλικά και αγγλικά. Το σημαντικό εύρημα όμως είναι μια φωτογραφία της Ελένης Μουράτη, συζύγου του Ιωάννη Οικονόμου, που κρέμεται ακόμη στο τοίχο. Πρέπει να είναι από την εποχή που παντρεύτηκε το 1866. Φορά ακόμη την παραδοσιακή ουγγρική ενδυμασία. Δυστυχώς η αντηλιά δεν επέτρεψε στη κάμερα του τηλεφώνου να κάνει σωστή λήψη. Είναι περίεργο που κανείς απόγονος δεν ενδιαφέρθηκε να την αποκτήσει.

Από ένα παράθυρο ο Ιωάννης συνήθιζε να αγναντεύει τη θάλασσα. Δυστυχώς άλλα κτίσματα προστέθηκαν στην ακτή με αποτέλεσμα να μη μπορεί να δει παρά μόνο μια στενή λωρίδα θάλασσας. Τον καημό αυτό είπε όταν ξενάγησε τη νύφη του Καρολίνα στη πρώτη της επίσκεψη στο Παλάτσο το 1919. Σήμερα με τα δέντρα η θάλασσα έχει σχεδόν εξαφανιστεί.

Μετά τον θάνατο του Ιωάννη Οικονόμου, στο οικογενειακό “παλατάκι” θα διαμείνει ο πρώτος του γιος, ο βαρώνος Δημήτριος, αυτός που επισκέφτηκε την Έδεσσα τον Αύγουστο του 1930. Ο Λεωνίδας μετά τον γάμο του θα αγοράσει άλλο σπίτι στο οποίο θα αναφερθούμε αργότερα. Ο τρίτος γιος, ο Κωνσταντίνος, θα εγκατασταθεί στη Βιέννη όπου είχε επικεντρώσει την επιστημονική του δραστηριότητα. Ο τελευταίος γιος, ο Ιωάννης, που ακολούθησε διπλωματική καριέρα, θα σκοτωθεί σε μάχη στο Α’ Παγκόσμιο Πολέμου.

Επόμενο….

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 14ο)

Το οικονομικό έπος του Ιωάννη Οικονόμου

Ο Ιωάννης, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μετακόμισε από την Βραΐλα στη Τεργέστη το 1877. Υπήρξε φυσικά η παρότρυνση του αδελφού του Δημητρίου, όπως γράφει η νύφη του Καρολίνα, αλλά ο λόγος της μετακόμισης δεν ήταν μόνο οι οικονομικές ευκαιρίες του αυστριακού τότε λιμανιού. Ήταν πρωτίστως η κατάσταση της υγείας του μεγαλύτερου αδελφού. Νεότερα στοιχεία από τη Τεργέστη επιβεβαιώνουν την υποψία μας ότι δηλ. ο Δημήτριος έπασχε από μακρόχρονη βαριά αρρώστια. Ποιος ο λόγος άλλωστε να συντάξει τη διαθήκη του πριν ακόμη κλείσει τα πενήντα του; Λόγοι θεραπείας είχαν επιβάλει επίσης την παραμονή του στο Παρίσι. Για αυτό και ο γάμος της πρωτότοκης κόρης του έγινε εκεί και όχι στη Τεργέστη, τόπο διαμονής του, ή στο Βουκουρέστι, τόπο διαμονής του γαμπρού του.

Ο Ιωάννης μετά τον θάνατο του αδελφού του το 1878 αναλαμβάνει τα ηνία των επιχειρήσεων τους. Και γρήγορα αποδεικνύεται μεγάλο επιχειρηματικό ταλέντο. Ο ατμόμυλος, που “άλεθε σιτάρι και παρήγε χρήματα” γρήγορα απέκτησε και άλλα αδελφάκια. Με άλλους επενδυτές κατασκευάζει το 1884 ένα εργοστάσιο επεξεργασίας βαμβακιού το Cotonificio Triestino στο Monfalcone λίγο ΒΔ της Τεργέστης. Ξεκινώντας με 120 εργαζόμενους γρήγορα θα φθάσει τους 250 και τους 350 στο απόγειο της παραγωγής του. Το 1906 θα το αγοράσουν οι αδελφοί Brunner και έτσι θα μείνει στην ιστορία σαν βαμβακουργία Μπρούνερ. Θα διαγράψει σχεδόν την ίδια πορεία με τα ομοειδή εργοστάσια της περιοχής μας (Έδεσσα – Νάουσα – Βέροια) σταματώντας την παραγωγή του το 1966.

Το Cotonificio Triestino

Σειρά έχει μετά το διυλιστήριο πετρελαίου (Raffineria di Olii Minerali) που θα ανοίξει τις πύλες του το 1891. Θα είναι το μεγαλύτερο διυλιστήριο της Αψβουργικής αυτοκρατορίας με πρώτη ύλη που εισάγεται από τις ΗΠΑ σε συνεργασία με την Standard Oil. Στη συνέχεια εξαγοράζει τη χημική βιομηχανία στο Χράστνιγκ (Hrastnigg, τώρα Hrastnik) στη σημερινή Σλοβενία και το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Η χημική βιομηχανία στο Χράστνικ της Σλοβενίας όπως είναι σήμερα

Το 1901 ιδρύει το εργοστάσιο επεξεργασίας ιούτης (Iutificio Triestino) στο οποίο δουλεύουν 600 εργαζόμενοι με πάνω από 3000 ατράκτους και 200 αργαλειούς. Η πρώτη ύλη έρχεται από την Ινδία όπου επενδύει και σε εκεί αντίστοιχο εργοστάσιο.

Οι δυο μεγαλύτεροι του γιοι, ο Δημήτριος και ο Λεωνίδας, δραστηριοποιούνται και αυτοί στις οικονομικές πρωτοβουλίες της οικογένειας. Μαζί τους αγοράζει μεγάλα ή πλειοψηφικά πακέτα μετοχών: στα ναυπηγεία χρηματοδοτώντας την ναυπήγηση πολλών και μεγάλων ατμοπλοίων, στη Ναυτιλιακή Εταιρεία (Società Triestina di Navigazione), στην Eταιρεία Επεξεργασίας Φυτικών Ελαίων (Spremitura di Olii Vegetali), στην Εταιρεία Αποικιακών Προϊόντων (Societa Coloniale), στην Εταιρεία των Εμπόρων Τεργέστης (societa del Tergesteo) στο μέγαρο της οποίας – Palazzo del Tergesteo – έχει την έδρα του το Χρηματιστήριο της Τεργέστης, στην Εταιρεία προθεσμιακής εμπορίας καφέ, στην Εταιρεία Μικρών Σιδηροδρόμων (Societa delle piccole Ferrovie), στην Εταιρεία των Τραμ (Societa Triestina Tramway – STT), στην Εταιρεία Ξενοδοχείων της Οπιτσίνα (Opicina), στην Εταιρεία Τουρισμού Riviera Triestina, στη Εταιρεία εκμετάλλευσης δασών (Societa Forestale), στην Εμπορική Εταιρεία Ελαίων (Societa Commerciale di Olii), στην Εταιρεία Κάνναβης και Ιούτης της Βιέννης (Hanf und Jute Fabrik – Wien), στην Ελβετική Εταιρεία Ακινήτων (Schweizer Immobilien A. G.), σε εργοστάσιο ιούτης στη Καλκούτα της Ινδίας κλπ.

Ο επενδυτικός οίστρος δεν περιορίζεται μόνο σε βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις. Οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρείες αποτελούν επίσης κομβικό σημείο των ενδιαφερόντων τους. Αποκτούν μεγάλα πακέτα μετοχών συμμετέχοντας στα αντίστοιχα Διοικητικά Συμβούλια και καταλαμβάνοντας θέσεις διευθυντών: του Ταμιευτηρίου Τεργέστης, της Εμπορικής Τράπεζας Τεργέστης (Banca Commerciale Triestina), της Λαϊκής Τράπεζας Τεργέστης (Banca Popolare Triestina), της Εταιρείας Γενικών Ασφαλειών των Μορπούργο και Μαυρογόνατου (Assicurazioni Generali) και της “Αδριατικής Ασφαλιστικής Ένωσης” (Riunione Adriatica di Sicurtà). Η τελευταία ήταν από τις πρώτες ασφαλιστικές εταιρείες στον ιταλικό χώρο (1838), θυγατρική της “Αδριατικής Τράπεζας Ασφαλειών” (Adriatico Banco di Assicurazioni) που είχε ιδρυθεί το 1826 από τον Ζακυνθινό Άγγελο Γιαννικέζη, σύζυγο της Δέσποινας Ράλλη. Όπως θα δούμε στη συνέχεια ο Ιωάννης θα συμπεθεριάσει και αυτός με την μεγάλη οικογένεια Ράλλη. Συγχρόνως επεκτείνουν τις τραπεζικές δραστηριότητες τους και εκτός Τεργέστης. Έτσι μπαίνουν στα κεφάλαια της παρισινής Τράπεζας των Χωρών Κεντρικής Ευρώπης (Banque des pays de l’Europe centrale – Paris), της Τράπεζας Χρυσοβελόνη του γαμπρού τους στο Βουκουρέστι αλλά και στις θυγατρικές του Παρισιού (Banque Chrissoveloni S.A), και της Βιέννης (Banque Chrissoveloni Bisteghi et Co – Wien).

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η χρυσή εποχή της Τεργέστης και η οικονομική της έκρηξη την περίοδο 1870 – 1914 συνδέθηκε άρρηκτα με τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες του Ιωάννη Οικονόμου. Είναι από τους ελάχιστους επιχειρηματίες που συνδίασαν σε τέτοια έκταση εμπορικές, βιομηχανικές, τραπεζικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες στην Αψβουργική αυτοκρατορία.

Η γοργή ανάπτυξη των επιχειρήσεων ωθεί τον Ιωάννη να εγκαταστήσει το κέντρο των δραστηριοτήτων του σε ένα νέο και κεντρικό κτήριο. Το 1884 αγοράζει ένα μεγάλο οικόπεδο κοντά στο λιμάνι όπου ανεγείρει μεταξύ 1887 και 1891 το περίφημο “παλάτι” Οικονόμου (Palazzo Economo) σε σχέδια του αρχιτέκτονα Τζιοβάνι Σκαλμανίνι (Giovanni Scalmanini). Το κτήριο εντυπωσιάζει για το ωραίο νεοκλασικό (neogreco) στυλ με μέτωπο στη θάλασσα (1891) που τόσο αγαπούσε να ατενίζει. Στο ισόγειο είναι οι αποθηκευτικοί χώροι, στον πρώτο όροφο τα γραφεία των επιχειρήσεων ενώ στα ανώτερα δώματα η κατοικία της οικογένειας. Όπως γράφει η νύφη του Καρολίνα κατά την πρώτη επίσκεψη της εκεί το 1919 ο πεθερός “της έδειξε με μια γκριμάτσα απογοήτευσης το παράθυρο από όπου έβλεπε τη θάλασσα για τόσο πολλά χρόνια, όπως αγαπούν όλοι οι Έλληνες. Τώρα η θάλασσα φαινόταν μόνο από ένα στενό διάστημα μεταξύ δυο νεόκτιστων κτηρίων”. Το 1974 το πανέμορφο αυτό παλάτι θα αγοραστεί από το ιταλικό κράτος, Σήμερα στεγάζει τις υπηρεσίες τέχνης και πλιτισμού της περιοχής Fiuli Venezia Giulia. Θεωρείται από τα ομορφότερα κτήρια της Τεργέστης. Φωτογραφίες του εσωτερικού του κτηρίου θα παρουσιαστούν στην επόμενη ειδική ανάρτηση.

Το Palazzo Economo στις αρχές του περασμένου αιώνα.

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Ιωάννης θεωρείται ο μεγαλύτερος εργοδότης της Αυστροουγγαρίας δίνοντας δουλειά άμεσα και έμμεσα σε χιλιάδες πολίτες της. Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ Α’ εντυπωσιάζεται. Ένας Έλληνας, Οθωμανός υπήκοος από την τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, ήλθε στην επικράτεια του και μέσα σε λίγα χρόνια δημιούργησε μιαν οικονομική αυτοκρατορία που ήταν υποδειγματική τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Με καθαρά δική του πρωτοβουλία, πράγμα σπανιότατο, αποφασίζει να του απονείμει έναν τίτλο ευγενείας και μάλιστα τον ανώτερο που μπορεί να πάρει κάποιος που δεν έχει αριστοκρατική καταγωγή. Στην Αυστροουγγαρία υπήρχαν δυο κατηγορίες τίτλων, υψηλής (hoher Adel) και χαμηλής (niederer Adel) ευγένειας και δίδονταν ανεξάρτητα θρησκεύματος. Στους πρώτους ανήκαν οι τίτλοι της βασιλικής οικογένειας και της παλιάς αριστοκρατίας (πρίγκηψ – Prinz και κόμης – Graf) ενώ στους δεύτερους οι υπόλοιποι τίτλοι (βαρώνος – Freiherr von, ιππότης – Ritter von και απλός ευγενής – Edler von και απλά von). Στον Ιωάννη απονεμήθηκε το 1904 ο ανώτερος τίτλος της δεύτερης κατηγορίας δηλ. βαρώνος (Freiherr) ο οποίος ήταν κληρονομικός. Το 1907 προστέθηκε μάλιστα και το προσωνύμιο San Serff από το όνομα του πύργου που είχε η οικογένεια στα σημερινά σύνορα με την Σλοβενία (Castello di San Servolo ή Grad Socerb στα σλοβένικα). Έτσι όλα τα μέλη της οικογένειας Ιωάννου Οικονόμου καθώς και τα παιδιά τους ονομάζονταν στο εξής Freiherr(-in) Economo von San Serff στις γερμανόφωνες περιοχές και Baron(-ess) Economo di San Serff στις ιταλόφωνες περιοχές της αυτοκρατορίας. Σημειωτέον ότι αντίστοιχο τίτλο είχε και ο μεγάλος Γεώργιος Σίνας ο οποίος είχε μεγαλουργήσει στην Αυστροουγγαρία μισόν αιώνα νωρίτερα. Τον τίτλο αυτό κληρονόμησε και ο γιος του Σίμων Σίνας.

Η απόφαση απονομής του τίτλου ευγενείας στον Ιωάννη Οικονόμου και τους νόμιμους απογόνους του από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ τον 1ο.

Το οικόσημο του βαρώνου Ιωάννη Οικονόμου με το ρητό “Recte et Perseveranter” δηλαδή “Ορθά και Επίμονα”, τον κανόνα που ακολούθησε σε όλη του τη ζωή.

Ο εξοχικός πύργος Σαν Σερφ (Castello di San Servolo, 9ου αιώνα) της οικογένειας Οικονόμου που βρίσκεται σήμερα στα σύνορα Ιταλίας – Σλοβενίας (μεριά Σλοβενίας)

Ο Ιωάννης Οικονόμου αλλά και ευρύτερα η οικογένεια Οικονόμου δεν έγιναν διάσημοι μόνο για την οικονομική δραστηριότητα που ανέπτυξαν αλλά και για την αξιόλογη κοινωνική και φιλανθρωπική τους δράση. Εκτός από τις διάφορες συνεισφορές σε νοσοκομεία, σχολεία, εκκλησίες και πτωχοκομεία ίδρυσαν και έξι ευαγή ιδρύματα στη Τεργέστη τα οποία είχαν προικοδοτήσει με σταθερά και πάγια ετήσια εισοδήματα. Η διαχείριση των εισοδημάτων τους γινόταν είτε από την Κοινότητα των Ορθόδοξων Ελλήνων Τεργέστης, όταν απευθύνονταν σε άτομα ελληνικής ιθαγένειας ή ορθοδόξου θρησκεύματος, είτε από τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Τεργέστης (Congregazione di Carità di Trieste), όταν απευθύνονταν σε άλλους κατοίκους της πόλης.

Η Ελληνική Κοινότητα Τεργέστης διαχειριζόταν τα εισοδήματα των εξής ιδρυμάτων:

• “Ίδρυμα Δημητρίου Ανδρέου Οικονόμου – από 1889” (Fondazione Demetrio A. Economo ‘Premi’) που δημιουργήθηκε με την διαθήκη του Δημητρίου για τη βράβευση πονημάτων, έργων ή μεταφράσεων στην ελληνική γλώσσα που απέβλεπαν στη δόξα του ελληνικού έθνους (βλ. Οικονόμειος Μεταφραστικός Αγών)
• “Ίδρυμα Βαρώνου Ιωάννη Ανδρέου Οικονόμου” που είχε συσταθεί από τον ίδιο για υποτροφίες κατά το ήμισυ απόρων και αριστούχων μαθητών ελληνικής ιθαγένειας και ορθόδοξου θρησκεύματος των ελληνικών σχολείων Τεργέστης και κατά το άλλο ήμισυ φοιτητών πανεπιστημιακών σπουδών που γεννήθηκαν στη Τεργέστη και ήταν ορθοδόξου θρησκεύματος.
• “Ίδρυμα Πολυξένης χήρας Δημητρίου Οικονόμου, γένους Βερτουμή – από 1909” (Fondazione Polissena ved. Demetrio Economo nata Bertumé) υπέρ απόρων και άξιων ελληνορθοδόξων γυναικών που είχαν χηρέψει.

Η Φιλόπτωχος Αδελφότης Τεργέστης διαχειριζόταν τα εισοδήματα των εξής ιδρυμάτων:

• “Ίδρυμα Αδελφών Οικονόμου υπέρ των εργατών – από 1888” (Fondazione Fratelli Economo per gli operai) των αδελφών Δημητρίου και βαρώνου Ιωάννου Ανδρέου Οικονόμου για την ενίσχυση αναπήρων εργατών, χηρών εργατών καθώς επίσης για την προικοδότηση μελλόνυμφων κοριτσιών εργατών.

• “Ίδρυμα Σοφίας Ιωάννου Οικονόμου – από 1898” (Fondazione Sofia G. Economo per uno stipendio scolastico) το οποίο ενισχύει άπορες κοπέλες του Δήμου Τεργέστης που φοιτούν στο Λύκειο Θηλέων Τεργέστης και προετοιμάζονται για ανώτερες σπουδές

• “Ίδρυμα Βαρώνου Ιωάννη Ανδρέου Οικονόμου – από 1925” (Fondazione Barone Giovanni A. Economo de San Serff per assistere vedove povere, orfani bisognosi e persone decadute nativa di Trieste) συσταθέν από τους βαρώνους Δημήτριο, Λεωνίδα και Κωνσταντίνο στη μνήμη του πατέρα τους για την ενίσχυση χηρών γυναικών με ορφανά και ορφανών και φτωχών γεννημένων στη Τεργέστη.

Το νήμα της ζωής του Ιωάννη Οικονόμου θα κοπεί στη Βιέννη στις 29 Απριλίου 1921 μετά από μια γεμάτη και αξιοζήλευτη πορεία. Μια ιστορία που άρχισε από τον πατέρα του, από το ταπεινό Βαρόσι της Έδεσσας, και έκλεισε με μεγαλοπρέπεια στα παλάτια της Κεντρικής Ευρώπης. Η σκυτάλη πλέον ήταν στα χέρια των παιδιών του.

Ο Βαρώνος Ιωάννης Οικονόμου το 1916, 82 ετών, με τον εγγονό του Ιωάννη – Δημήτριο (Jack)

Επόμενο….

Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 13ο)

Οι απόγονοι του Δημητρίου Οικονόμου

– οι γιοι Έκτωρ, Αλέξανδρος, Αριστείδης και Ανδρέας

Ο Έκτορας παντρεύτηκε στις 21 Ιουνίου 1893 στο Παρίσι την Αικατερίνη (Κατίνα) Νεγρεπόντη (21/12/1869 – 24/5/1926). Η Κατίνα ήταν κόρη του Οδυσσέα Νεγρεπόντη και της Σοφίας Ζαρίφη από την Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας της είχε καταγωγή από την Χίο ενώ η μητέρα της ήταν κόρη του μεγάλου Γεωργίου Ζαρίφη και της Ελένης Ζαφειροπούλου, η ένωση των οποίων δημιούργησε την μεγαλύτερη χρηματοοικονομική εταιρεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τους Ρότσιλντ της Μέσης Ανατολής. Θα έχουμε την ευκαιρία να αναφερθούμε εκτενέστερα στην εταιρεία Ζαρίφη/Ζαφειροπούλου (Ζ/Ζ) όταν ασχοληθούμε με τα παιδιά του Ιωάννη Οικονόμου η πρωτότοκη κόρη του οποίου παντρεύτηκε τον Πολύβιο Ζαφειρόπουλο, γόνο της ίδιας οικογένειας. Η οικογένεια Νεγρεπόντη είχε τεράστια περιουσία στη Ρουμανία όπου ήταν εγκατεστημένη. Όπως φαίνεται, με τον γάμο αυτό ο Έκτορας πήρε την ρουμανική υπηκοότητα.

Πιο κάτω η αρχή του πιστοποιητικού γάμου από το δημαρχείο Παρισιού του Έκτορα Οικονόμου (….γεννηθέντος την 20η Μαρτίου 1864 και κατοίκου Τεργέστης (Αυστρία), ανεπάγγελτου….) και της Kατερίνας Νεγρεπόντη (….γεννηθείσης την 21η Δεκεμβρίου 1869 στην Κωνσταντινούπολη (Τουρκία), κατοίκου Παρισίων…..). Στο πιστοποιητικό γίνεται αναφορά και σε συμβόλαιο γάμου που συνετάγη στη Βραΐλα της Ρουμανίας.

…και το τέλος του πιστοποιητικού γάμου με τις υπογραφές των νυμφευθέντων και των μαρτύρων. Πρώτος υπογράφει ο Έκτορας Οικονόμου και αμέσως μετά η Κατίνα Νεγρεπόντη. Λίγο πιο κάτω διακρίνονται οι υπογραφές της μητέρας του γαμπρού (Mme Economo – Beturmé) και της νύφης (Negroponte née Zarifi). Ακολουθούν η υπογραφή του Ιωάννη Ανδρέου Οικονόμου, θείου του γαμπρού, και του πατέρα της νύφης (Ulysse Negroponte). Το πιστοποιητικό κλείνει με τις υπογραφές του Στέφανου Ζαφειρόπουλου (Etienne Zafiropulo), Περικλή Ζαρίφη και Αντώνη Βλαστού (Vlasto), θείων της νύφης,

Παρά την ημερομηνία γέννησης στο πιστοποιητικό γάμου (20/3/1964), το πιθανότερο είναι ο Έκτορας να έχει γεννηθεί τον Μάρτιο του 1859. Πράγματι την πρωτοχρονιά του 1964 φέρεται να έχει γεννηθεί η αδελφή του Κοραλία και τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους ο αδελφός του Αριστείδης!

O Έκτορας, όπως και τα άλλα αδέλφια, είχαν τεράστια έσοδα από τις επενδύσεις του πατέρα τους στη Τεργέστη. Ο Έκτορας όμως είχε και μια έντονη παρουσία στη Ρουμανία λόγω του γάμου του με την Κατίνα Νεγρεπόντη. Ήταν ένας από τους κύριους μετόχους – μαζί με τον πεθερό του και τον κουνιάδο του – του μεγάλου ζαχαρουργείου στο Μαρασέστι, ΒΔ από το Γαλάτσι.  Το ζαχαρουργείο κτίστηκε το 1897/98 και κόστισε 2,750,000 λέι – μια τεράστια επένδυση για την εποχή εκείνη. Λειτουργούσε με πρώτη ύλη τα ζαχαρότευτλα που παρήγαγε η οικογένεια Νεγρεπόντη στα κτήματα της. Ο Έκτορας φαίνεται ότι ήταν ένας δεινός διαχειριστής με μεγάλη συμβολή στην εμπορία του τελικού προϊόντος. Σημειωτέον ότι η οικογένεια Νεγρεπόντη είχε στην ίδια περιοχή ένα εργοστάσιο παραγωγής γυαλιού και μια χημική βιομηχανία. Είχαν κατασκευάσει επίσης μια σιδηροδρομικά γραμμή – και τον ωραίο τοπικό σταθμό – που συνέδεε τα εργοστάσια με την κύρια σιδηροδρομική γραμμή της χώρας. Εκεί είχαν κτίσει και ένα μικρό παλατάκι όπου φιλοξενούνταν ο Έκτορας με την σύζυγο του όταν βρισκόταν στη Ρουμανία, το Palatul Negropontes.

Το εργοστάσιο ζαχάρεως στο Μαρασέστι και πιο κάτω το παλατάκι Νεγρεπόντη στην ίδια πόλη (Palatul Negropontes).

Δεν ήταν όμως μόνο αυτές οι οικονομικές δραστηριότητες που είχε στη Ρουμανία.  Μια δημοσίευση γαλλικού χρηματιστηριακού περιοδικού (1906) αναφέρει με την ευκαιρία της ίδρυσης της Εμπορικής Τράπεζας της Ρουμανίας από την Banque de l’Union Parisienne και την Wiener Bankverein ότι “εξασφάλισαν την στήριξη τραπεζιτών και βιομηχάνων της Ρουμανίας, κατά κύριο λόγο του κ. Έκτορα Οικονόμου”. Η μνεία του ονόματος του σημαίνει ότι το κύρος του στους ευρωπαϊκούς οικονομικούς κύκλους ήταν πολύ υψηλό. Διαβάζουμε επίσης ότι το 1911 αγόρασε ένα οινοποιείο στη περιοχή Ιβέστι, επίσης ΒΔ από το Γαλάτσι, την περιοχή με τα παλιότερα και καλύτερα αμπέλια της Ρουμανίας. Το 1914 αποκτά και έναν αμπελώνα 2000 στρεμμάτων στην ίδια περιοχή. Η έκρηξη όμως του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και η είσοδος της Ρουμανίας σ’ αυτόν ανατρέπει τα σχέδια. Πουλά τα κτήματα στον στρατηγό Ερέμια Γρηγορέσκου, ήρωα της Ρουμανίας στη περίφημη μάχη του Μαρασέστι το 1917 και σύζυγο της Έλενας Νεγρεπόντη, μικρότερης αδελφής της γυναίκας του. Σήμερα, μετά την αποκατάσταση των παλιών ιδιοκτητών με την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος τα κτήματα αυτά ανήκουν στην Αριάνα Νεγρεπόντη, χήρα του γιου τους Νταν Γργορέσκου – Νεγρεπόντη.

Από το 1908 ο Έκτωρ με την οικογένεια του εγκαθίσταται στο αριστοκρατικό και πανάκριβο 16ο διαμέρισμα του Παρισιού. Αγόρασε ένα εξαιρετικό παλατάκι (hôtel particulier) στην οδό Φαιζαντερί (rue de la Faisanderie 82). Μετά τον θάνατο του πεθερού του Οδυσσέα Νεγρεπόντη τον Μάρτιο του 1914 φαίνεται ότι μετακόμισαν στην περίφημη λεωφόρο Φός (Avenue Foch). Εκεί θα πεθάνει το 1924, δυο χρόνια πριν από την σύζυγο του (1926). Πιθανότατα εκεί να φιλοξενήθηκε και η αδελφή της Κατίνας, η Έλενα Νεγρεπόντη – Γριγκορέσκου με τον δίχρονο γιο της Νταν, μετά τον θάνατο του στρατηγού άνδρα της από την ισπανική γερίπη. Προφανώς οι κληρονόμοι πούλησαν τα ακίνητα μετά τον θάνατο των γονέων. Στη θέση του μεγάρου στη Faisanderie κτίστηκε μετέπειτα η τεράστια πολυκατοικία που βλέπουμε σήμερα.

82, Rue de la Faisanderie, Paris XVI. Στο μέρος αυτό υπήρχε το μέγαρο του Έκτορα Οικονόμου, στο 16ο διαμέρισμα του Παρισιού. Σήμερα υψώνεται μια τεράστια πολυκατοικία. 

Διασταύρωση avenue Foch και avenue de Malakoff. Το ακριβότερο σημείο στο Παρίσι όπου έμειναν ο Έκτορας και η Κατίνα Οικονόμου, το γένος Νεγρεπόντη, τα τελευταία χρόνια της ζωής τους. Στη μια άκρη της avenue Foch έμενε τότε ο Αριστείδης Οικονόμου· στην άλλη εγκαταστάθηκε αρχές του 1960 ο Αριστοτέλης Ωνάσης.

Ο οικογενειακός τάφος του Έκτορα Οικονόμου – Νεγρεπόντη στο παλιό κοιμητήριο  Boulogne-sur-Seine, Val de Seine.

Στο ίδιο κοιμητήριο βρίσκεται και ο οικογενειακός τάφος του Οδυσσέα Νεγρεπόντη, πεθερού του Έκτορα.

Οι κοσμικές στήλες των γαλλικών εφημερίδων των αρχών του περασμένου αιώνα κάνουν συχνά αναφορά στο ζεύγος Έκτορα Οικονόμου και ειδικότερα σε αγορές έργων τέχνης με τις οποίες πλούτιζαν τη μεγάλη συλλογή τους. Άξια μνείας είναι ίσως η μεγάλη προσφορά (δυο γεμάτα σαλόνια!) έργων τέχνης που έκανε ο Έκτορας στον Ερυθρό Σταυρό στις 4 Μαΐου 1913, η πώληση των οποίων θα κάλυπτε τις μεγάλες ανάγκες της οργάνωσης “σ’ αυτές τις περίπλοκες ευρωπαϊκές ώρες” εννοώντας μάλλον τους βαλκανικούς πολέμους.

Ο Έκτορας φαίνεται ότι διατηρούσε σχέσεις και με την πολιτική εξουσία στην Ελλάδα. Το φύλλο της 30ης Ιουνίου 1900 της παρισινής εφημερίδας Le Figaro ανφέρεται σε ένα δείπνο που έδωσαν ο Κος και η Κα Έκτορος Οικονόμου προς τιμήν του πριγκηπικού ζεύγους της Ελλάδας. Τον πρίγκηπα (Κωνσταντίνο) συνόδευε ο ακόλουθος του ταγματάρχης Χατζηπέτρος, εγγονός του Χριστόδουλου Χατζηπέτρου, αδελφού της γιαγιάς του Έκτορα, της Μαρίας Οικονόμου – Χατζηπέτρου. Ήτανε δεύτερα ξαδέλφια. Μεταξύ των προσκεκλημένων στο δείπνο ήταν συγγενείς και γνωστοί των Οικονόμου μέλη της ελληνικής διασποράς προερχόμενοι από τις οικογένειες Ζαρίφη, Βαλιάνου, Βλαστού, Μαρίνου, Ράλλη, Νικολόπουλου. Παρών ήταν και ο αυστριακός διπλωμάτης Κωνσταντίνος Δούμπας, γιος του πάμπλουτου βιεννέζου ευεργέτη Νικόλαου Δούμπα ο οποίος υπηρετούσε τότε στην αυστριακή πρεσβεία του Παρισιού.

Παρόμοιο δημοσίευμα του παρισινού τύπου της 17ης Ιανουαρίου 1914 μας πληροφορεί ότι “ο Κος και η Κα Οικονόμου έδωσαν χθες ένα εξαίσιο γεύμα προς τιμήν του κ. Βενιζέλου. Παρίσταντο ο πρέσβης της Ελλάδος και η κυρία Ρομανού, ο κόμης ντ’Ορμεσόν, πρώην πρέσβης της Γαλλίας στην Αθήνα, η δις ντ’Ορμεσόν, ο κύριος Λαχοβαρύ, πρέσβης της Ρουμανίας, ο κ. Βαλαωρίτης, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, η Κα Νεγρεπόντη, η δις Νεγρεπόντη κλπ.” Η παρουσία του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος παραπέμπει μάλλον σε συζήτηση οικονομικού χαρακτήρα κατά την διάρκεια του γεύματος.

Ο Έκτωρας και η Κατίνα θα αποκτήσουν δυο παιδιά, τον Ιωάννη (1894) και την Σόνια (1895). Ο Ιωάννης (Johnny) θα πεθάνει το 1928 νεότατος, 34 ετών, στη Λωζάννη χωρίς να παντρευτεί. Είναι άγνωστη η αιτία του θανάτου του πάμπλουτου κληρονόμου. Το μόνο που γνωρίζουμε γι’ αυτόν είναι ότι το 1916, σε ηλικία δηλαδή 22 ετών, φαίρεται καταχωρημένος σαν Ρουμάνος φοιτητής στην Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών (École Pratique des Hautes Études) του Παρισιού, στο τμήμα ιστορικών και φιλολογικών σπουδών, με διεύθυνση κατοικίας αυτή του πατέρα του. Η Σόνια πέθανε και αυτή πολύ νέα, το 1934, σε ηλικία 39 ετών. Παντρεύτηκε τον Ρουμάνο στρατιωτικό Alexandru Riosanu (1892 – 30/8/1941) ο οποίος μετά την αποστρατεία του, το 1938, χρημάτισε υφυπουργός εσωτερικών και ασφάλειας στη κυβέρνηση Αντονέσκου λίγο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επί υπουργίας του εξολοθρεύτηκε η φασιστική οργάνωση των λεγεωνάριων της Σιδηράς Φρουράς, μετά την ένοπλη εξέγερση της και τις πολιτικές δολοφονίες που συντάραξαν τη χώρα τέλη του 1940 με αρχές του 1941. Η Σιδηρά Φρουρά τον κατηγορούσε σαν “άνθρωπο των Εβραίων και των Ελλήνων” (man of Yids and Greeks). Θα είναι αυτός όμως που θα επιβάλει τον Ιούλιο του 1941, λίγες μέρες πριν από τον ύποπτο θάνατο του, το λευκό περιβραχιόνιο με το μαύρο άστρο του Δαυίδ στους Εβραίους της περιοχής Bucovina της Ρουμανίας.

Η Σόνια και ο Αλέξανδρος είχαν τρία παιδιά: την Ιωάννα, η οποία γεννήθηκε το 1927 και σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1967 στο Βουκουρέστι – στην ηλικία της μητέρας της -, την Αικατερίνη που είδε το φως το 1928 και έγινε διδάκτορας γερμανικής φιλολογίας στην ίδια πόλη και τον Αλέξανδρο ο οποίος γεννήθηκε το 1931 και φέρεται ότι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Τα δυο κορίτσια δεν παντρεύτηκαν και δεν άφησαν απογόνους. Τα ίχνη του Αλεξάνδρου φαίνεται ότι έχουν χαθεί. Μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος κάνει την εμφάνιση του στη Ρουμανία κάποιος μηχανικός και παραγωγός κινηματογράφου με το όνομα Αλέξανδρος Έκτωρ Ριοσάνου ο οποίος φαίνεται ότι ανακτά την περιουσία της οικογένειας Ριοσάνου και γίνεται ευεργέτης της πόλης από όπου κατάγονταν. Το όνομα Αλέξανδρος Έκτωρ παραπέμπει σαφώς στην οικογένεια της Σόνιας και ιδιαίτερα στον πατέρα της. Κατέστη αδύνατο όμως να γίνει κάποια διασταύρωση της πληροφορίας αυτής.

Τι απέγινε όμως η μεγάλη συλλογή έργων τέχνης του Έκτορα Οικονόμου; Φαίνεται ότι πουλήθηκε από τους κληρονόμους του μετά τον θάνατο του. Κομμάτια της συλλογής του κοσμούν σήμερα πολλά μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, δείγματα των οποίων παρουσιάζουμε πιο κάτω.

Γοτθική πανοπλία ιππότη: από τον κόμη D’Arlingourt, στη συλλογή του κόμη Έκτορα Οικονόμου, κατόπιν στον μεγιστάνα του αμερικανικού τύπου William Hearst, και τελικά, μέσω του οίκου Christie’s του Λονδίνου, σε ιδιωτική συλλογή στη Γερμανία.

Η Παρθένος και το Παιδί: από τη συλλογή του κόμη Έκτορα Οικονόμου στους Αμερικανούς συλλέκτες George and Florence Blumenthal και από αυτούς στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης (MET). Φωτογραφία και κείμενο από το ΜΕΤ.

Tapisserie του 1350 με οικοσήματα του κόμη του Μπωφόρ και της Τουρέννης : ένα σπάνιο κομμάτι της συλλογής Έκτορα Οικονόμου το οποίο βρίσκεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Η συλλογή των μεσαιωνικών υφαντών βρέθηκε αρχικά στη κατοχή του Στέφανου Βλαστού, εξάδελφου του Έκτορα από τη μεριά της μητέρας του.

Τapestries, ca. 1350–1375, woven for Guillaume Rogier (d. 1396), Count of Beaufort and of Turenne and husband of Eleonore de Comminges. The tapestries have heraldic animals of Beaufort, Turenne, and Comminges. The tapestries were in the collection of Hector Economos and apparently passed to Stephen Vlasto of Buenos Aires and Paris, a relative of Hector Economos, and one of them is now in the Metropolitan Museum of Art.

Για τους τρεις αδελφούς του Έκτορα, τον Αλέξανδρο, τον Αριστείδη και τον Ανδρέα βρέθηκαν ελάχιστα στοιχεία. Ο Αλέξανδρος Οικονόμου (17/10/1862 – 17/1/1948) παντρεύτηκε, σύμφωνα με τον Sturdza, κάποια Ελεονόρα (Λόλα) Γκλέιζερ (Eleonore Glaser) με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Αλέξανδρο – Δημήτριο. Εντελώς αναπάντεχα βρήκαμε το όνομα του σε μια δημοσίευση της θεσσαλονικιώτικης εφημερίδας Journal de Salonique στο φύλο της 7ης Ιουλίου 1907. Η εφημερίδα αναφέρει ότι την προηγούμενη μέρα, 6 Ιουλίου, είχε γίνει η τελετή απονομής των διπλωμάτων στους μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου που αποφοιτούσαν. Διαβάζουμε ότι την τελετή παρακολούθησαν ο διευθυντής δημόσιας εκπαίδευσης Αμπντουλάχ μπέης, ο πολιτικός και ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης, ο μητροπολίτης Αλέξανδρος, ο πρόξενος Κορομηλάς κ.α. Πρώτος μίλησε ο κ. Κοντογιάννης, διευθυντής του Γυμνασίου, ο οποίος εξήρε το έργο του καθηγητή Ι. Ιωαννίδη. Ακολούθως μίλησαν “στα τουρκικά ο κ. Λυραχίδης, στα γαλλικά ο κ. Αλέξανδρος Οικονόμου και στα ελληνικά ο κ. Μαρκόπουλος”. Περίπτωση συνωνυμίας του Αλέξανδρου Οικονόμου είναι απίθανη γιατί το όνομα του γράφεται όπως ακριβώς είχαν εγγραφεί στη Γαλλία οι Οικονόμου δηλ. με το επώνυμο Economos και όχι Economo ή Economou. Είναι άγνωστη η ιδιότητα κάτω από την οποία κλήθηκε να παραστεί και να πάρει τον λόγο. Πιθανότερο είναι να εκπροσωπούσε την οικογένεια Οικονόμου, με την ιδιότητα των οικονομικών χορηγών του σχολείου.

Ο Αλέξανδρος όπως και ο αδελφός του Ανδρέας είχαν αποκτήσει τον τίτλο ευγενείας Comte Pontifical Romain (Ρωμαίος Κόμης του Ποντίφηκα) από τον Πάπα Λέωντα XIII την 16η Ιανουαρίου 1897. Ο τίτλος αυτός επιβεβαιώθηκε με ιταλικό βασιλικό διάταγμα της 5ης Ιουλίου 1928. Παραμένει άγνωστος ο λόγος της απονομής αυτού του τόσο σπάνιου τίτλου από τον Πάπα. Κι αυτό γιατί δεν συνηθιζόταν να τιμώνται με αυτόν τον τίτλο Ελληνο-ορθόδοξοι χριστιανοί από Πάπα της Ρώμης. Ενδιαφέρον αποκτά επίσης το γεγονός ότι ο τίτλος αυτός αναγνωρίστηκε τόσο από τον Σουλτάνο όσο και από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης.

Για τον Αριστείδη Οικονόμου (17/12/1864 – 8/7/1925) γνωρίζουμε ακόμη λιγότερα. Εκτός από την παρουσία του στα κοσμικά γεγονότα της οικογένειας στο Παρίσι, όπως γάμοι και δεξιώσεις, δεν υπάρχει καμιά αναφορά στις ασχολίες του. Δυο δημοσιεύσεις μόνο βρέθηκαν με το όνομα του. Η μια στην παρισινή εφημερίδα Radical στο φύλο της 19ης Ιουνίου 1912 και αφορά στο ταξίδι του με το σφαιρικό μπαλόνι Sonia από το Παρίσι στο Aspern, 20 περίπου μίλια βόρεια της Βιέννης. Ένα μήνα αργότερα έκανε την ίδια διαδρομή και ο πρώτος ξάδελφος του βαρώνος Κωνσταντίνος Οικονόμου. ´Όπως θα δούμε στη συνέχεια ο τελευταίος είχε αδυναμία με τον αεραθλητισμό και δεν ήταν η πρώτη φορά που έκανε αυτή τη διαδρομή. Πάντα χρησιμοποιούσε το μεταξένιο μπαλόνι Σόνια που ήταν δικό του. Η δεύτερη δημοσίευση στον γαλλικό τύπο αφορά στο θάνατο του στις 9 Ιουλίου 1925 που “έλαβε χώρα στο σπίτι του στο Παρίσι”. Σημειωτέον ότι ζούσε στην ακριβότερη – ακόμη και σήμερα – λεωφόρο του Παρισιού (τότε Avenue Bois-de-Boulogne, σήμερα Avenue Foch) στο πρώτο κτήριο της λεωφόρου απέναντι από την Αψίδα του Θριάμβου (αριθμός 1bis). Σε δημοσίευμα του 1908 μαθαίνουμε ότι είχε κατοικία και στην Αυστρία που όμως δεν κατέστη δυνατόν να εντοπιστεί.

Έκπληξη αποτελεί η αναφορά του Πωλ Μοράν στον Αριστείδη: “…les Mémoires d’Aristide viennent d’être interdits à Athènes…” (…τα απομνημονεύματα του Αριστείδη απαγορεύτηκαν στην Αθήνα…) (Venises, Gallimard, 1971). Έγαψε απομνημονεύματα ο Αριστείδης; και αν ναι γιατί απαγορεύτηκαν; Ενδιαφέρον πεδίο αναζητήσεων!

Ο Αριστείδης Οικονόμου

Ο τέταρτος γιος του Δημητρίου, ο Ανδρέας Οικονόμου (29/11/1867 – 26/12/1954), φαίνεται ότι πέρασε την ζωή του χωρίς να αφήσει ίχνη. Μια πρώτη αναφορά στο όνομα του γίνεται στο βιβλίο “Καλλιτεχνικό ταξίδι στο Μπάϋρόϊτ” (Voyage artistique à Bayreuth, Albert Lavignac, 1897) όπου αναφέρεται ότι ο Ανδρέας Οικονόμου, κάτοικος Παρισιού, ταξίδεψε το 1894 στο ετήσιο φεστιβάλ μουσικής Βάγκνερ του Μπάϋροϊτ. Αντίστοιχο ταξίδι έκανε και ο Αριστείδης το 1896. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι τόσο ο Ανδρέας όσο και ο Αριστείδης είχαν τόπο διαμονής το Παρίσι από πολύ νωρίς και ότι ήταν φιλόμασοι και λάτρεις ιδιαίτερα του Βάγκνερ. Μια δεύτερη αναφορά προέρχεται από την παρισινή Figaro της 7ης Μαΐου 1928 σχετικά με τον γάμο της ανηψιάς του, Marie-Georgette Soutzo, “κόρης του πρίγκηπα Σούτσου και της κυρίας Πωλ Μοράν, γένους Χρυσοβελόνη, με τον πρίγκηπα Ερρίκο ντε Μπρόϊγ (Eric de Broglie), υιού του πρίγκηπα Albert de Broglie και της πριγκήπισσας, γένους d’Harcourt. Μάρτυρες για την νύφη ήταν η Αυτού Εξοχότης ο κ. Διαμάντης, πρέσβης της Ρουμανίας, και ο κόμης Ανδρέας Οικονόμου, θείος της. Για τον γαμπρό ο δούκας de Broglie, ξάδελφος του και ο μαρκήσιος d’Harcourt, θείος του”. Στην ίδια στήλη η εφημερίδα αναφέρει τα διάφορα δώρα στους νεονύμφους.  O Ανδρέας και ο έτερος εν ζωή αδελφός του Αλέξανδρος δώρισαν ένα αυτοκίνητο Τάλμποτ! Ο Έκτορας και ο Αριστείδης είχαν ήδη πεθάνει το 1924 ο πρώτος και το 1925 ο δεύτερος.

Κι εδώ όμως ο Πωλ Μοράν έρχεται να δώσει μια αναπάντεχη πληροφορία: “L’oncle André est mort à Vienne pendant la guerre, mais quelle belle mort: il entendait Tristan pour la nonantième fois!” (Ο θείος Ανδρέας πέθανε στη Βιέννη στη διάρκεια του πολέμου, αλλά τι ωραίος θάνατος: άκουγε για ενενηκοστή φορά το Τριστάν! [Σημ. την όπερα του Βάγκνερ Τριστάνος και Ιζόλδη]). Ο Ανδρέας πράγματι πέθανε στη Βιέννη αλλά τον Δεκέμβριο του 1954. Προφανώς η σοβιετική κατοχή που έληξε το καλοκαίρι του 1955 αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο για τον Μοράν τη συνέχιση του πολέμου στην Αυστρία.

– Οι κόρες Κοραλία και Ερμιόνη

H Κοραλία ήταν η δεύτερη κόρη του Δημητρίου Οικονόμου. Γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1864. Παντρεύτηκε 17 χρονών, στις 10 Δεκεμβρίου 1881, τον Παρασκευά Σεκιάρη, τέταρτο παιδί μιας παλιάς χιώτικης οικογένειας. Η οικογένεια Σεκιάρη (Sechiari) φαίνεται ότι καταγόταν από την Μόδενα της Ιταλίας εγκαταστημένη στη Χίο από τις αρχές του 17ου αιώνα. Με τον καιρό κλάδοι της βρίσκονται σε Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη ενώ στον 19ο αιώνα εξαπλώνονται σε Μασσαλία, Παρίσι, Λονδίνο και Ρουμανία ασχολούμενοι με το εμπόριο και τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές, την κλασική δηλ. απασχόληση των Ελλήνων της διασποράς. Στη Μασσαλία άλλωστε γεννήθηκε και ο Παρασκευάς, πόλη όπου έζησαν και πέθαναν οι γονείς του Θεόδωρος και Μαρία, γένους Ροδοκανάκη. Για την ακρίβεια, από τους παππούδες του ο Παρασκευάς είχε ρίζες σε τέσσερις μεγάλες χιώτικες οικογένειες: του Σεκιάρη, του Ράλλη, του Ροδοκανάκη και του Μαυρογορδάτου.

Μετά τον γάμο η Κοραλία και ο Παρασκευάς θα πάνε να ζήσουν στη Ρουμανία όπου αγόρασαν κτήματα. Θα αποκτήσουν μια κόρη, την Μαρία, που γεννήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου του 1883. Θα εγκαταλείψουν όμως την Ρουμανία πουλώντας τις εκεί ιδιοκτησίες με την εμφάνιση των πρώτων νεφών στη συζυγική τους σχέση. Το διαζύγιο θα επέλθει το 1905 και ο Παρασκευάς θα παντρευτεί σε δεύτερο γάμο στο Παρίσι στις 9 Ιουλίου 1906 την Μαρία Ματίλδη Λουμπρόζο (Marie Mathilde Lumbroso) με την οποία θα αποκτήσει μια δεύτερη κόρη, την Ιουλιέτα. Η Κοραλία θα επιστρέψει με την κόρη της στη Τεργέστη και θα παντρευτεί τον κόμη Τζιοβάννι Μπαττίστα Σορδίνα ( Giovanni Battista Sordina) με τον οποίο δεν θα κάνει παιδιά. O Τζιοβάννι Μπαττίστα ήταν αδελφός του Φραντσέσκο, του προστάτη με τον Αμβρόσιο Ράλλη του Τζέϊμς Τζόϋς, όταν ο τελευταίος ζούσε στην Τεργέστη. Λέγεται ότι ο Φραντσέσκο και ο Ράλλης ήταν αυτοί που λάβανε τα πρώτα δυο αντίτυπα του Οδυσσέα του Τζόϋς. Η μόνη πληροφορία που βρήκαμε για τον Τζιοβάννι Μπαττίστα Σορδίνα αφορά την δεκαετία του 1920 κατά την οποία ήταν αντιπρόεδρος του Ιππικού Ομίλου Τεργέστης με πρόεδρο τον Λεωνίδα Οικονόμου, πρώτο ξάδελφο της Κοραλίας.

Πορτραίτο του Giovanni Battista Sordina από τον ζωγράφο της οικογένειας Οικονόμου Arturo Rietti (1903).

Η κόρη τους Μαρία, “μια έξυπνη, λεπτεπίλεπτη, καλλιεργημένη, απολυταρχική και πολύγλωσση δεσποινίς” θα παντρευτεί τον Φρεντερίκ φον Χελμράϊχεν (Frederick von Helmreichen zu Brunfeld). Απόκτησαν το 1911 μια κόρη στην οποία θα δώσουν τα ονόματα τους βαπτίζοντας την Μαρία – Φρειδερίκη (Marie-Frédérique ‘Mädi’). Ο Φρεντερίκ, καταγόμενος από το Σάλτσμπουργκ, ήταν πλοίαρχος της αυστριακής φρεγάτας Sibenico και έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Με την λήξη του πολέμου όμως η Αυστρία έχασε τα λιμάνια στης στη Μεσόγειο και όπως ήταν φυσικό δεν χρειαζόταν πια πολεμικό ναυτικό. Έτσι ο Φρεντερίκ έμεινε χωρίς δουλειά. Η Μαρία θα πεθάνει 94 χρονών, το 1978, ο Φρεντερίκ το 1945 και η κόρη τους Μαρία – Φρειδερίκη, ανύπαντρη και χωρίς απογόνους, το 1999. Είναι αυτή που διηγείται μερικές ιστορίες από τα ταξίδια του Πωλ Μοράν στη Τεργέστη μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του Ζαν – Φρανσουά Φοζέλ “Morand – Express“.

Σφραγίδα και υπογραφή του Φρεντερίκ (Helmreichen) όταν ήταν πλοίαρχος της φρεγάτας Sibenico.

Το οικογενειακό δέντρο του Έκτορα και της Κοραλίας Οικονόμου

– Η βίλα Ερμιόνη

Για την τρίτη και τελευταία κόρη του Δημητρίου, την Ερμιόνη, δεν υπάρχει δυστυχώς κανένα στοιχείο. Υπάρχει όμως μέχρι σήμερα η περίφημη βίλα Ερμιόνη στη Τεργέστη. Ο Πωλ Μοράν στο βιβλίο του Venises την αποκαλεί βίλα Περσεφόνη (Villa Perséphone) αποκρύπτοντας το πραγματικό όνομα για προφανείς λόγους. Το όνομα Περσεφόνη που επιλέγει δεν πρέπει να είναι άσχετο με τις προετοιμασίες για την κάθοδο του ίδιου και της γυναίκας του στον Κάτω Κόσμο. Ήταν θέμα λίγων ετών όπως θα δούμε. Η επίσκεψη που αναφέρεται στο βιβλίο του έγινε το 1971. Τότε έμεναν εκεί οι “εξαδέλφες μου” όπως χαρακτηριστικά τονίζει οι οποίες μάλιστα του πρόσφεραν να αναπαυθεί με την γυναίκα του στον οικογενειακό τάφο του παππού τους Δημητρίου Οικονόμου. Από τον  Ζαν – Φρανσουά Φοζέλ μαθαίνουμε ότι εκεί ζούσε το 1980 η Μαρία – Φρειδερίκη. Όταν λοιπόν ο Μοράν αναφέρεται στις ηλικιωμένες ξαδέλφες του σίγουρα πρόκειτα για την χήρα Μαρία, 78 τότε ετών, και την ανύπαντρη κόρη της Μαρία – Φρειδερίκη 60 ετών.

Γιατί όμως η βίλα με το τεράστιο ιδιωτικό πάρκο που την περικλείει ονομάστηκε βίλα Ερμιόνη;

Η βίλα Ερμιόνη βρίσκεται στη via Romagna 16, στις πλαγιές του λόφου Σκόρκολα, μόλις πέντε λεπτά με τα πόδια από τον σταθμό της Τεργέστης και το Palazzo Economo. Από τα αρχεία της οικοδομικής εταιρείας Cividin, τελευταίας ιδιοκτήτριας της βίλας, μαθαίνουμε ότι η βίλα κτίστηκε το 1807 και ανήκε στον Κάρλο ντ’Οττάβιο Φοντάνα, γόνο παλιάς οικογένειας φαρμακοποιών. Τον Ιούνιο του 1886 με τον θάνατο του γιου του, η βίλα αγοράζεται από την μικρότερη κόρη του Δημητρίου Οικονόμου, την Ερμιόνη ή στο όνομα της Ερμιόνης αφού είναι μόνο 13 ετών.  Η Ερμιόνη προβαίνει το 1893 σε ριζική ανακαίνιση της βίλας με σημαντικές αλλαγές (αρχιτέκτονας Ruggero Berlam). Με την ανακαίνιση αυτή η βίλα θα γίνει πλέον γνωστή σαν βίλα Ερμιόνη. Τον Δεκέμβριο όμως της ίδιας χρονιάς η Ερμιόνη πεθαίνει από άγνωστη αιτία. Μια νέα ανακαίνιση θα γίνει από τον αρχιτέκτονα Giorgio Widmer το 1907. Επειδή η ανακαίνιση αυτή συμπίπτει χρονικά με τον γάμο της Μαρίας Σεκιάρη με τον Φρεντερίκ φον Χελμράϊχεν, υποθέτουμε ότι έγινε με την προοπτική εγκατάστασης των νεόνυμφων εκεί. Το όνομα της μικρής Ερμιόνης έμεινε πάντως να στολίζει μέχρι σήμερα την εξωτερική αυλόπορτα της βίλας.

Με τον θάνατο της Μαρίας Φρειδερίκης, η βίλα αγοράστηκε από την εταιρεία ακινήτων Cividin η οποία αυτό το καλοκαίρι, που συνέπεσε με επίσκεψη μου στη πόλη (2018), έβαλε πωλητήριο. Αγοράστηκε τον περασμένο Οκτώβριο από άγνωστο αγοραστή στη τιμή του 1,7 εκατομυρίων ευρώ. Τα έπιπλα και οι πανάκριβοι πίνακες που στόλιζαν τους διάφορους χώρους είχαν βγει σε δημοπρασία νωρίτερα. Είναι άγνωστο τι απόγιναν τα οικογενειακά κειμήλια και ιδιαίτερα ο πίνακας της Πολυξένης Βερτουμή, συζύγου του Δημητρίου Οικονόμου, στον οποίο αναφέρεται ιδιαίτερα ο Πωλ Μοράν στο βιβλίο του. Ας ελπίσουμε ότι τα έλαβε η τελευταία απόγονος που φέρει ακόμη το όνομα Οικονόμου, η Elena Economo που μένει πάντα στη Τεργέστη.

Η ωραία βίλα Ερμιόνη όπως είναι σήμερα και μια από τις εισόδους στο πάρκο που την περιβάλλει 

Συμπερασματικά, σήμερα οι μόνοι γνωστοί απόγονοι του Δημητρίου Οικονόμου προέρχονται από την Καλλιρόη Οικονόμου – Χρυσοβελόνη.

Επόμενο….