Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας (μέρος 2ο)

Οι κλάδοι της οικογένειας Οικονόμου

Το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας μας οδηγεί πίσω στον 18^ο αιώνα με τον Ανδρέα Ιωάννου (1722 –1780) να είναι ο παλιότερα γνωστός πρόγονος για τον οποίο υπάρχουν στοιχεία. Θεωρείται ο γενάρχης της οικογένειας. Αποκτά δυο αγόρια, τον πρωτότοκο Ιωάννη (1750-1820) και τον Ανδρέα. Για τον Ανδρέα τα μόνο γνωστά είναι ότι παντρεύτηκε την Μαρία Χ”Ιωάννου και ότι απεβίωσε το 1828. Δεν πρέπει να άφησαν απογόνους. Για τον Ιωάννη γνωρίζουμε πολύ περισσότερα. Παντρεύτηκε την Βίνα (Βενετία > Βένα > Βίνα) και χειροτονήθηκε διάκος το 1775 λαμβάνοντας το όνομα Σεβηριανός. Είναι πολύ πιθανό μάλιστα να ήταν ένας από τους δυο νεαρούς διάκους που με τον ζωγράφο Αποστόλη Λογγιανό και τον Γάλλο πρόξενο Κουζινερύ είχαν κάνει μια μικρή εκδρομή στο Λόγγο τέλη άνοιξης του 1776. Ο ερχομός του μητροπολίτη Μελετίου το 1782 θα σημάνει την αναδιοργάνωση της μητρόπολης σύμφωνα με τα πρότυπα του πατριαρχείου. Τότε θα ονομαστεί ‘σακελλάριος‘ της μητρόπολης. Μετά τη μυστική και απρόσμενη φυγή του Μελετίου το 1790, τον μητροπολιτικό θρόνο αναλαμβάνει ο Τιμόθεος. Ο τελευταίος, επιθυμώντας μάλλον να κλείσει το κεφάλαιο των οικονομικών περιπετειών του προκατόχου του, θα τοποθετήσει στη θέση του οικονόμου της μητρόπολης τον παπα – Σεβηριανό, δηλαδή τον κατά κόσμον Ιωάννη. Από τον τίτλο αυτό η οικογένεια του θα πάρει το επώνυμο Οικονόμου.

Έγγραφο της 7ης Ιουνίου του 1785 (ΑΨΠΕ) σχετικό με τη λειτουργία του Ελληνομουσείου στην Έδεσσα (τότε Βοδενά). Στο κάτω μέρος υπογράφει δεύτερος “Ο σακελλάριος Βοδενών Σεβηριανός” [Κώδιξ ο πρώτος συστηθείς άμα τη συστάσει της ελληνικής σχολής εν τη πολιτεία Βοδενών εν έτει ΑΨΠΕ, Κ. Σταλίδη (1979)]

Ο κατά κόσμον Ιωάννης και η Βενετία αποκτούν πέντε γιούς. Πρωτότοκος ήταν ο Γεώργιος Οικονόμου ο οποίος θα πρέπει να γεννήθηκε λίγο πριν από το 1780. Άφησε την τελευταία του πνοή στο Βουκουρέστι το 1827. Το γεγονός ότι πέθανε στο Βουκουρέστι υποδηλώνει ότι είχε κάποια εμπορική δραστηριότητα στις τότε αυτόνομες ηγεμονίες της Μολδοβλαχίας. Ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα οι ελληνικές παροικίες στις παραδουνάβιες περιοχές άρχισαν να ακμάζουν. Έχοντας Έλληνες ηγεμόνες από το Φανάρι, συμπαγείς χριστιανικούς πληθυσμούς και ρωσική προστασία, το γενικότερο κλίμα ήταν πολύ πιο πρόσφορο για εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες η ελληνική γλώσσα άρχισε να κυριαρχεί. Πεθαίνοντας ο Γεώργιος άφησε πίσω του μια κόρη, την Ελισάβετ, η οποία απεβίωσε λίγα χρόνια αργότερα, το 1836. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε τίποτα περισσότερο γι’ αυτήν. Δευτερότοκος γιος ήταν ο Παρισσάκης Οικονόμου ο οποίος πρέπει να γεννήθηκε γύρω στο 1780 και έζησε μέχρι το 1840. Μόνη γραπτή μαρτυρία αφορά υπόσχεση πληρωμής 80 γροσίων της χήρας γυναίκας του (συζύγου του μακαρίτου Παρισσάκη)  της 1ης Ιουλίου 1847 υπέρ των ελληνικών σχολείων. Η υπόσχεση αυτή εκπληρώθηκε από την “Παρισσάκινα“στις 20 Ιουλίου όπως μας πληροφορεί ο Κώδικας χωρίς δυστυχώς να μας αναφέρει το όνομα της συζύγου.

Είχε και αυτός μια κόρη, τη Θεονίτσα, η οποία θα ζήσει στην Έδεσσα μέχρι το 1894. Όπως θα δούμε απόγονοι του Παρισσάκη υπάρχουν σήμερα σε Έδεσσα και Θεσσαλονίκη. Ο τριτότοκος γιος ήταν ο Δημήτριος Οικονόμου ο οποίος ακολούθησε το λειτούργημα του πατέρα του και ήταν γνωστός ως παπα-Δημήτρης ο Σεβηριανός. Δεν άφησε απογόνους. Προτελευταίος γιος ήταν ο Ανδρέας Οικονόμου ο οποίος γεννήθηκε στις 28 Μαΐου 1790 και πέθανε το 1860 στην Αθήνα. Απέκτησε οκτώ παιδιά τα τέσσερα από τα οποία πέθαναν σε νεαρή ή πολύ μικρή ηλικία. Θα αναφερθούμε εκτενέστερα στους απογόνους του στη συνέχεια. Τελευταίος γιος ήταν ο Γιαννούσης (Ιωαννούσης – Ιωάννης) Ανδρέας Οικονόμου. Πρέπει να γεννήθηκε κάπου στη δεκαετία του 1790 και πέθανε το 1828 αρκετά νέος. Παντρεύτηκε την Λικούνα (αγνώστων λοιπών στοιχείων) με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Αναστάσιο. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε κάτι για τον γιό του αν και υπάρχει ανεπιβεβαίωτη εκδοχή ότι συνέχισε την ζωή του σαν Αναστάσιος Φράγκος λόγω των “φράγκικων” ρούχων που συνήθιζε να φορά.  

       Οι τέσσερις πρώτες γενιές της οικογένειας Οικονόμου  († = θάνατος, + γάμος)                                                                                

Το έτος 1928 στάθηκε μοιραίο για τον αδελφό του παπά-Ιωάννη, Ανδρέα, και για τον πέμπτο γιο του, Ιωάννη-Ανδρέα. Άγνωστο παραμένει αν υπήρχε κάποια επιδημία εκείνη την εποχή στην περιοχή της Έδεσσας.

Συμπερασματικά από τους πέντε γιούς ο μεν ένας (ο παπά-Δημήτρης) δεν άφησε απογόνους ενώ για την κόρη του Γεωργίου και τον γιο του Ιωάννη Ανδρέα δεν υπάρχουν στοιχεία. Αντίθετα στοιχεία υπάρχουν για τους άλλους δυο γιους: τον Παρισσάκη και τον Ανδρέα. Ο κλάδος του Παρισσάκη έζησε κατά κύριο λόγο στην Έδεσσα ενώ αυτός του Ανδρέα κυρίως στη Θεσσαλονίκη και στη Κεντρική/Βόρεια Ευρώπη. Στους δυο αυτούς κλάδους θα επικεντρωθούμε στη συνέχεια.

Ο κλάδος του δευτερότοκου Παρισσάκη Οικονόμου

Ο Παρισσάκης απέκτησε μια κόρη, την Θεονίτσα, η οποία παντρεύτηκε κάποιον Βασίλειο Χατζηπέτρο. Θα δούμε ότι και ο θείος της, Ανδρέας, παντρεύτηκε μια Χατζηπέτρου. Είναι πολύ πιθανόν να προέρχεται και αυτός από την ίδια μεγάλη θεσσαλική οικογένεια των Χατζηπετραίων για την οποία θα μιλήσουμε λίγο πιο κάτω. Απέκτησαν δυό κόρες: την Κατερίνα που παντρεύτηκε τον Νίκο Αδαμάκη και την Ολυμπία που παντρεύτηκε τον Λάζαρο Βασδάρη. Η Κατερίνα απέκτησε έναν γιο ο οποίος είναι άγνωστο που έζησε και αν άφησε απογόνους. Γνωρίζουμε όμως ότι το επώνυμο Αδαμάκης δεν είναι άγνωστο στην Έδεσσα. Η Ολυμπία με τον Λάζαρο Βασδάρη απέκτησαν τρία παιδιά. Πρωτότοκος ήταν ο Χρήστος που παντρεύτηκε την Σοφία Τασηνούση το 1911 με την οποία απέκτησε δυο αγόρια, τον Λάζαρο και τον Αναστάσιο. Δευτερότοκος ήταν ο Βασίλειος ο οποίος ήταν άτεκνος. Τελευταία ήταν η Κατερίνα η οποία παντρεύτηκε έναν ονόματι Φράγκο με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, την Μαρία. Είναι άγνωστο αν ο σύζυγος της προερχόταν από την γνωστή οικογένεια Φράγκων του Βαροσιού. Η μοίρα έπαιξε ένα άσχημο παιχνίδι στον Χρήστο Βασδάρη και στον γαμπρό του Φράγκο. Οι δυο τους αποφάσισαν στο μεσοπόλεμο να πάνε να δουλέψουν στην Αμερική με στόχο, αφού βγάλουν χρήματα, να επιστρέψουν στις οικογένειες τους έχοντας οικονομική άνεση. Δεν έμελλε όμως ποτέ να γυρίσουν στην Έδεσσα. Και οι δυο άφησαν την τελευταία τους πνοή εκεί κάτω από τραγικές συνθήκες.

            Ο κλάδος του Παρισσάκη Οικονόμου († = θάνατος, + γάμος)                                                                                             

Τι απέγιναν όμως οι δυο χήρες και τα παιδιά τους;

Η Σοφία πήγε και έζησε με τον πατέρα της. Από τα παιδιά της ο μικρότερος Αναστάσιος παντρεύτηκε την Ελισάβετ Χ”Πέγιου αλλά δεν απέκτησαν παιδιά. Ο μεγαλύτερος Λάζαρος παντρεύτηκε την Κυριακή Δελή που είχε την κατοικία της στο Βαρόσι, δίπλα στο Παρθεναγωγείο. Το αρχοντικό Δελή αγόρασε στο μεσοπόλεμο ο θειός μου Κώστας Σιβένας όπου έχτισε to 1932 την δική του καινούργια κατοικία, σε στυλ bauhaus, την οποία και δώρισε στο Δήμο. Στεγάζει σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο (στο οποίο δυστυχώς δεν δόθηκε το όνομα του!). Η εκκλησία Αγία Κυριακή στην άκρη του κήπου δίπλα στον γκρεμό ήταν το ιδιωτικό παρεκκλήσι της οικογένειας Δελή. Ήταν παράδοση στο Βαρόσι να υπάρχουν μικρές ιδιωτικές εκκλησίες σε αυλές σπιτιών. Για παράδειγμα, η Αγία Παρασκευή δίπλα στο πατρικό μου σπίτι ήταν το ιδιωτικό εκκλησάκι της οικογένειας Αλεξίου ενώ και σήμερα ακόμη στην αυλή του παλιού συμμαθητή Πέτρου Σαλαμπάση υπάρχει το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας. Ο Λάζαρος και η Κυριακή απέκτησαν τρεις γιους. Τον Χρήστο που γεννήθηκε στις 29/1/1932 και τους Νικόλαο και Αναστάσιο που πέθαναν μικροί. Ο Χρήστος Βασδάρης είναι αυτός που είχε τη καλοσύνη να μου διηγηθεί το ιστορικό της οικογένειας. Διάγει το 85ο έτος της ηλικίας και του εύχομαι να τα εκατοστήσει. Παντρεύτηκε την Αγγελική Μουτσογιάννη (από τη Περαία Έδεσσας) και απέκτησαν δυο παιδιά, την Κυριακή (το όνομα της γιαγιάς της) που διατηρεί εμπορικό κατάστημα στην Έδεσσα και τον Αναστάσιο που είναι δάσκαλος και έχει δυο κόρες, την Βασιλική και την Χριστίνα.

Η έτερη χήρα Κατερίνα Φράγκου πήρε σε δεύτερο γάμο τον δάσκαλο Βασίλειο Κίτσο με τον οποίο απέκτησε άλλη μια κόρη, την Ελισάβετ (Λεζούδα). Η πρωτότοκη Μαρία Φράγκου, παντρεύτηκε τον Αναστάσιο Σκίπη με τον οποίο απέκτησαν δυο κόρες, την Αναστασία και την Καίτη. Η άτυχη Μαρία σκοτώθηκε από αδέσποτη σφαίρα την 22α Δεκεμβρίου 1948 όταν η 10η μεραρχία του ΕΛΑΣ με στρατιωτικό διοικητή τον Γιώργο Γούσια και πολιτικό επίτροπο τον Νίκο Μπελογιάννη επιχείρησε ανεπιτυχώς να καταλάβει την πόλη. Η σφαίρα την χτύπησε ενώ βρισκόταν στο παράθυρο του σπιτιού της κοντά στο παλιό γυμνάσιο, μερικές δεκάδες μέτρα μακριά από την γέφυρα Χαλιμά όπου έγιναν σκληρές μάχες. Η πρωτότοκη κόρη της Αναστασία, όπως δείχνει και το παραπάνω διάγραμμα, παντρεύτηκε τον Βελισάριο Τεντζέρη με τον οποίο απέκτησαν τρία παιδιά, τους Ιωάννη, Βασίλειο και Μαριάννα (κάτοικοι Θεσσαλονίκης). Η δευτερότοκη Καίτη, την οποία ευχαριστώ θερμά για τις πληροφορίες, παντρεύτηκε τον Χαρ. Παπαδόπουλο με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, την Δέσποινα. Όλοι τους ζουν στη Θεσσαλονίκη. Η Ελισάβετ (Λεζούδα) Κίτσου, καθηγήτρια γυμναστικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, παντρεύτηκε τον στρατιωτικό Κων. Προφαντόπουλο και διαμένει στην Αθήνα. Δεν απέκτησε απογόνους. Αυτή είναι εν συντομία η γενεαλογική αλυσσίδα των απογόνων του Παρισάκη Οικονόμου. Από τον γενάρχη Ανδρέα Ιωάννου μέχρι τις κόρες του δασκάλου Αναστασίου Βασδάρη, Βασιλική και Χριστίνα, έχουμε εννιά γενιές.

Τι απέγινε το οικόπεδο;

Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘50 είχε μετατραπεί σε μικρό κτήμα με περίφραξη και κλειδωνιά στη πόρτα. Μικρός θυμάμαι ότι ο δάσκαλος Βασίλης Κίτσος, συνταξιούχος πια, ερχόταν να απασχοληθεί στο κτήμα. Αργότερα το δούλευαν κάποιοι γείτονες, ίσως πληρώνοντας ένα μικρό τίμημα. Ο Χρήστος Βασδάρης με πληροφόρησε ότι ο βαρώνος Δημήτριος Οικονόμου που επισκέφθηκε την Έδεσσα το 1930, δώρισε το οικόπεδο “Παρισάκη” στα τρία μακρινά του ανίψια, δηλαδή στα αδέλφια Χρήστο, Βασίλειο και Κατερίνα Βασδάρη. Αυτό σημαίνει ότι η κυριότητα του οικοπέδου είχε ήδη περιέλθει σε έναν από τους γιους του αδελφού του Παρισάκη, Ανδρέα. Ο άτεκνος Βασίλης παραχώρησε το μερίδιο του στην αδελφή του Κατερίνα. Έτσι, ο Χρήστος Βασδάρης είχε το ένα τρίτο και η αδελφή του Κατερίνα Φράγκου και μετέπειτα Κίτσου τα δύο τρίτα. Όταν τελευταία ο Δήμος αποφάσισε να δημιουργήσει το μικρό θεατράκι στη θέση του οικοπέδου, αποζημίωσε τους ιδιοκτήτες του, δηλαδή τους απογόνους της Ολυμπίας Χατζηπέτρου – Βασδάρη: κατά το ενα τρίτο τους απογόνους του Χρήστου Βασδάρη και κατά τα δύο τρίτα τους απογόνους της Κατερίνας Βασδάρη – Κίτσου.

Το ιστορικό της οικογένειας επιβεβαιώνει την πληροφορία που μου είχε δώσει ο πατέρας μου: η οικία του Παρισάκη βρισκόταν πράγματι στο σημερινό θεατράκι του Βαροσιού. Βέβαια δεν ήταν ο Παρισάκης αυτός που ξενιτεύτηκε αλλά τα παιδιά του αδελφού του Ανδρέα πολλές δεκαετίες πριν την γέννηση του πατέρα μου. Το γεγονός ότι η ιδιοκτησία είχε περιέλθει στα παιδιά του Ανδρέα Οικονόμου μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το σπίτι ανήκε αρχικά στον παπα-Ιωάννη Οικονόμου. Μερίδιο πρέπει να είχαν και τα πέντε του παιδιά που με τον καιρό μεταβιβάστηκαν στον Ανδρέα Οικονόμου με τελικό αποδέκτη τον εγγονό του βαρώνο Δημήτριο που διέμενε στη Τεργέστη. Η πατρική οικία Σιβένα κτίστηκε μετά τον θάνατο του Παρισάκη ακριβώς απέναντι από την οικία Οικονόμου. Όταν το τελευταίο καταστράφηκε (από άγνωστη αιτία) θα έμεινε στη συλλογική μνήμη σαν “Παρισάκη > Παρσάκη” από το όνομα αυτού που κατοίκησε και απεβίωσε εκεί. Χωρίς αμφιβολία και η κόρη του Θεονίτσα Οικονόμου – Χατζηπέτρου θα έμεινε στο σπίτι αυτό μέχρι τον θάνατο της το 1896.

Ένα άλλο ερώτημα αφορά τον ναό των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Είδαμε ότι παραδοσιακά τα εκκλησάκια στο Βαρόσι ήταν οικογενειακοί ναοί των ιδιοκτητών των αρχοντικών. Τα αρχοντικά είχαν γενικά έναν αμυντικό χαρακτήρα με χοντρούς τοίχους από πωρόλιθο μέχρι τον πρώτο όροφο και παράθυρα από εκεί και πάνω. Για να μπει κάποιος στην εκκλησία έπρεπε πρώτα να περάσει την βαρειά πόρτα του αρχοντικού ή της μάντρας που περιέβαλε τον κήπο. Η πρόσβαση ήταν απόλυτα ελεγχόμενη. Οι μικρές εκκλησίες ήταν έτσι καλά προστατευμένες από πιθανό βανδαλισμό και κρυμμένες από κακόβουλα βλέμματα αλλόθρησκων κατά την δύσκολη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Θα ήταν παράξενο αν δεν συνέβαινε το ίδιο και με τον ναό Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Η είσοδος του ναού δεν ήταν επί της οδού αλλά έβλεπε προς το αρχοντικό Οικονόμου. Το πιθανότερο είναι να συγκοινωνούσε με την εσωτερική αυλή του αρχοντικού το οποίο πρέπει να ήταν κτισμένο κολλητά με το εκκλησάκι. Έτσι η πρόσβαση στον ναό θα πρέπει να γινόταν αναγκαστικά μέσω της εξωτερικής θύρας του σπιτιού.

Η ανατολική πλευρά της Έδεσσας και το κομμάτι του Βαροσιού στο οποίο επικεντρώνεται η επόμενη φωτογραφία.

Η γειτονιά του Βαροσιού με τις ενδείξεις των διαφόρων οικοδομών από το Google: (1) Το Παρθεναγωγείο δίπλα στη παλιά Μητρόπολη, (2) το οικόπεδο όπου βρισκόταν η οικία Οικονόμου και τώρα μικρό θεατράκι, (3) ο Ναός Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, υπό την προστασία της οικογένειας Οικονόμου (4) η πατρική οικία Σιβένα (παπά-Ιωάννη και Προκοπίου Σιβένα), (5) οικία Κώστα Σιβένα (γιου του παπά -Ιωάννη Σιβένα) δωρισθείσα στον Δήμο όπου στεγάζεται σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο. Παλιότερα ήταν η οικία Δελή η οποία είχε στο κήπο (6) το οικογενειακό παρεκκλήσι της Αγίας Κυριακής. (7) πρώην Οικία Αλεξίου με το οικογενειακό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής (8). Τα οικογενειακά εκκλησάκια της Αγ, Κυριακής και της Αγ. Παρασκευής ήταν μικρά. Μεγάλωσαν σε όγκο με την ανακατασκευή τους την δεκαετία του ‘50 αρχιερετεύοντος του μητροπολίτη Διονυσίου.

Επόμενο…..